Podręcznik uruchomienia i instalacji sprzętu Hitachi Edpj32

Poradnik Elektryka 2001W zakresie projektowania instalacji elektrycznych niskiego napiecia /do 1kV/ prądu przemiennego w pomieszczeniach mieszkalnych i przemysowych.Poradnik jest przeznaczony dla monterów elektryków zajmujących się montażem oraz eksploatacją instalacji urządzeń elektroenergetycznych

MICHAŁ SZREDER

W ZAKRESIE
PROJEKTOWANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH
NISKIEGO NAPIĘCIA(DO1KV)
PRĄDU PRZEMIENNEGO W POMIESCZENIACH
MIESZKALNYCH I PRZEMYSŁOWYCH.

GDAŃSK 2001

1. Wymagania ogólne
1. 1
1. 2

Instalacje i obwody elektryczne -pojęcia podstawowe. BRAK
Symbole graficzne niektórych urządzeń i elementów instalacji
elektrycznych
1. 3 Charakterystyczne elementy instalacji elektrycznej w budynku
mieszkalnym
1. 4 Układy zasilania instalacji elektrycznych
1. 5
Rodzaje pracy urządzeń elektrycznych
1. 6
Wpływ środowiska na urządzenia elektryczne i sposoby ochrony
przed jego szkodliwymi wpływami.
1. 6. 1 Klasyfikacja wpływów środowiska
1. 2 Sposoby ochrony urządzeń przed szkodliwymi wpływami
środowiska
1. 3 Zasady doboru urządzeń elektrycznych

2. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać instalacje
elektryczne
2. 1
2. 1. 2
2. 3
2. 4
2. 5
2. 6
2. 7
2. 8
2. 9

Dokumentacja techniczna
opis techniczny
Plany instalacji elektrycznej
Schematy instalacji elektrycznej
Pobór mocy przez niektóre odbiorniki elektryczne używane w
gospodarstwach domowych
Podział instalacji elektrycznych odbiorczych
Moce obliczeniowe i prądy szczytowe
Złącza i główne rozdzielnice
Wewnętrzne linie zasilające (wlz)
Wymagania dotyczące instalacji elektrycznych

3. Zasady doboru oraz zabezpieczenia przewodów i kabli
elektroenergetycznych
3. 1
3. 2
3. 3
3. 4
3. 5

Oznaczenia przewodów i kabli elektroenergetycznych do
układania na stałe i do odbiorników ruchomych. BRAK
Zakresy zastosowania niektórych typów przewodów
elektroenergetycznych do układania na stałe i przewodów
szynowych. BRAK
Obciążalność prądowa długotrwale przewodów i kabli
Zasady wyznaczania przekroju żył przewodów
Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na obciążalność
prądową długotrwałą i obciążalność zwarciową

3. 6
3. 7
3. 8
3. 9
3. 10

Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na dopuszczalny
spadek napięcia
Wyznaczanie przekroju żył przewodów ochronnych, uziemiających i
wyrównawczych
Zabezpieczenia przewodów i kabli przed skutkami przeciążeń
Zabezpieczenia przewodów i kabli przed skutkami zwarć
Dobór zabezpieczeń i przekroju przewodów w obwodach
jednofazowych

4. Zasady projektowania instalacji elektrycznych
4. 1
4. 2
4. 3
4. 4

Instalacje elektryczne w pomieszczeniach mieszkalnych
Schemat układu zasilania budynku mieszkalnego
Układ instalacji mieszkaniowej
Instalacje elektryczne w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub
basen natryskowy
4. 5 Zaprojektowanie instalacji elektrycznej w mieszkaniu

5. Przepięcia

1. 4 Układy zasilania instalacji eklektycznych
Na wymagania dotyczące źródeł i układów zasilania instalacji elektrycznych
mają wpływ:
a)
b)
c)
d)

Przeznaczenie instalacji
Liczba i rodzaj zainstalowanych odbiorników
Liczba obwodów
Moc zapotrzebowania

Przy projektowaniu instalacji elektrycznej wybór układu zasilania zależy od:
d)
e)
f)

Rodzaju prądu (stały przemienny)
Liczby przewodów i sposobu uziemienia sieci
Spodziewa się wartości prądów zwarcia na zaciskach przyłączeniowych
Możliwości i warunków dostawy mocy i energii
Rodzaju wpływów środowiska
Przepięć wewnętrznych oraz spadków i wahań napięcia

Sposoby uziemienia sieci elektroenergetycznych niskiego napięcia
Pierwsza litera
Druga litera
Trzecia i czwarta litera
T
N
C
Bezpośrednie połączenie
Funkcje przewodów
jednego punktu
dostępnych części
neutralnych i ochronnych
(neutralnego) układu sieci z
przewodzących z
pełni jeden przewód w
ziemią
uziemionym punktem
całym układzie sieci
neutralnym układu sieci
S
neutralnych o ochronnych
(neutralnego) układu sieci z przewodzących z
pełnią oddzielnie
Przewody w całym układzie
sieci
C-S
w części układu pełni jeden
przewód a w części układu
oddzielnie przewody
Nie występują
I
Wszystkie części będące
Bezpośrednie połączenie z
pod napięciem są izolowane ziemią podległych ochronie
od ziemi lub punkt neutralny
układu sieci jest połączony z przewodzących niezależnie
ziemią przez impedancje o
od uziemienia punktu
dużej wartości
neutralnego sieci
od ziemi lub punkt neutralny dostępnych części
ziemią przez impedancje o od uziemienia punktu
neutralnego sieci

Oznaczenie układu sieci
TN-C
Rys1. 4a

TN-S
Rys1. 4b

TN-C-S
Rys 1. 4c

TT
Rys1. 4c

IT
Rys1. 4e

Podział sieci ze względu na liczbę przewodów czynnych

Sieci prądu przemiennego -układ
jednofazowy
2-przewody (L+N)
2-przewody (L+PEN)
3-przewody (L+N+PE)

Sieci prądu przemiennego -układ trójfazowy
2-przewody (3x L)
4-przewody (3x L+N)
4-przewody(3x L+PE)
4-przewody(3x L+PEN)
5-przewody(3x L+N+PE)

SPIS TREŚCI

Sieci prądu stałego
2-przewody (2xL
3-przewody(2xL+M)
3-przewody(2xL+PE)

1. 5 RODZAJE PRACY URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH
Przy doborze urządzeń elektrycznych należy zwrócić uwagę na rodzaj ich pracy.
Norma PN-88/E-06701 wyróżnia 8 rodzajów pracy maszyn elektrycznych i odbiorników
energii elektrycznej użytkowanych w różnych warunkach technicznych i środowiskowych
oznaczonymi symbolami S1-S2
S1- praca ciągła ze stałym obciążeniem, trwającym przez czas dłuższy niż 4T, do
osiągnięcia ustalonego przyrostu temperaturowego
S2- praca dorywcza-praca ze stałym obciążeniem, trwającym przez określony czas (10, 30,
do 60 i 90 minut. ) po którym następuje przerwa w pracy trwająca tak długo, żeby każda cześć
maszyny osiągnęła temperaturę nie różniącą się od temperatury otoczenia więcej niż 2 stopnie
S3- Praca przerywana - praca okresowa, przy czym każdy okres obejmuje czas pracy
maszyny przy obciążeniu o stałej wartości oraz czas przerwy, trwający do osiągnięcia przez
maszynę równowagi cieplnej (15, 25, 40, 60%)Czas pracy łącznie z rozruchem i hamowaniem
elektrycznym. czas trwania całego okresu -10 minut
S4 -praca przerywana z dużą liczbą łączeń i rozruchów - praca okresowa, obejmująca
rozruch, prace przy stałym obciążeniu, hamowanie, mechaniczne oraz postój trwająca do czasu
osiągnięcia przez maszynę stanu równowagi cieplnej
S5- praca przerywana z dużą liczbą łączeń i hamowaniem elektrycznym -praca okresowa
(podobna, jak S4) dla pracy S4 iS5 podaje się względny czas trwania obciążenia, momenty
bezwładności silnika IM i urządzenia obciążającego zredukowanego do wału silnika Iext oraz
liczbę łączeń na godzinę
S6- praca przerywana z przerwami jałowymi - praca podobna do S3, tym ze po czasie pracy
maszyny pod obciążeniem nie występuje wyłączenie maszyny, w czasie przerwy pracuje na
biegu jałowym
S7- praca długotrwała z dużą liczbą łączeń i hamowań elektrycznych - praca podobna do S1
, z tym że, po cyklu pracy maszyny występuje hamowanie elektryczne a następnie rozruch,
co powoduje znaczny przyrost temperatury (wyższy niż w S1) dla pracy S7 podaje się
momenty bezwładności IM i Iext oraz liczbę łączeń na godzinę
S8- praca długotrwała z okresowymi zmianami obciążenia i prędkości obrotowej

2001-02-18

1. 2 Sposoby ochrony urządzeń przed szkodliwymi wpływami
Urządzenia są budowane z przeznaczeniem do pracy na zewnątrz pomieszczeń(wykonanie
napowietrzne) lub w budynkach (wykonanie wnętrzowe. Wyposaża się je w osłony
zapewniające wymagane bezpieczeństwo ludzi oraz ochronę przed zniszczeniem i
niepoprawnym działaniem wskutek przedostania się do ich wnętrza ciał stałych, pyłu wody
oraz przed uszkodzeniem mechanicznym.
Oznaczenia stopnia ochrony osłon składają się z liter IP i dwóch cyfr określających cechy
osłon a także z liter IPXX i następujących po nich dużych liter(A, B, C, D, H, M, S, W)
określających zakres ochrony przed dostępem do części niebezpiecznych oraz informacją
rodzaju aparatu, odporności na różne warunki pogodowe itp.
Klasyfikacje osłon ze względu na ochronę przed dotknięciem i przed dostaniem się ciał stałych oraz przed
dostępem wody PN-92|/E-08106
Pierwsza cyfra
druga cyfra
Oznaczenie Ochrona ludzi przed dotknięciem części Ochrona urządzeń przed Ochrona przed działaniem
cechy IP
pod napięciem i ruchomych
przedostaniem się ciał
wody
stałych
0
Brak
1
Ochrona przed przypadkowym
Ochrona przed dostaniem Pionowo padające krople
dotknięciem wierzchem dłoni
się ciał stałych o średnicy
50 mm i większych
2
Ochrona. 2 0Przed dotknięciem palcem
Jw. Lecz o średnicy 12
Pionowo padające krople
mm i większej
na urządzenia odchylone o
15 stopni od położenia
normalnego
3
Ochrona przed dotknięciem za
Jw. Lecz o średnicy 2, 5 i Natrysk wody pod kątem
pośrednictwem narzędzi i drutów o
większej
do 60 stopni z każdej
średnicy 2. 5mm
strony
4
Jw. lecz o średnicy 1mm i większej
Jw. Lecz o średnicy 1mm i
Rozbryzgiwana na
obudowę z dowolnego
kierunku
5
Jw.
Ochrona przedostaniem
Laną strugą na obudowę z
się pyłu w ilości
dowolnej strony
utrudniającej działanie
aparatu lub zmniejszającej
bezpieczeństwo
6
Całkowita ochronna przed
Lana silną strugą na
przedostaniem się pyłu
obudowę z dowolnej
7
-Obudowa zanurzona
krótkotrwale w
znormalizowanych
warunkach brak wnikania
wody w ilości wywołujące
szkodliwe skutki
8
-Obudowa ciągle
zanurzona w wodzie w
uzgodnionych warunkach,
lecz bardziej surowych niż
wg cyfry 7

Stopnie ochrony osłon oznaczone symbolami literowymi PN-92/e-08106
Litery
Zakres ochrony przed dostępem do
Wymagania ochrony lub zakres
części niebezpiecznych
zastosowania
A
Ochrona przed dostępem wierzchem Mają być zachowane odpowiednie
dłoni
do części niebezpiecznych przy
wciśnięciu próbnika dostępu o
średnicy 50mm w każdy otwór
osłony
B
Ochrona przed dostępem ochrona
Jw. Lecz przy zastosowaniu
przed dostępem palcem
próbnika w postaci palca
probierczego o średnicy 12mm i
długości 80 mm
Ochrona przed dostępem
narzędziem
próbnika w postaci pręta o średnicy
2. 5mm i długości 100mm
D
Ochrona przed dostępem drutem
1mm i długości 100mm
H
Aparat wysokiego napięcia
M
Ochrona przed wnikaniem wody
gdy części ruchome urządzenia np. :
wirnik maszyny są w ruchu
gdy części ruchome urządzenia są
nieruchome
W
Urządzenie nadaje się do
stosowania w określonych
warunkach pogodowych przy
zapewnieniu dodatkowych środków
ochrony lub zabiegów
Podane w tablicy litery mogą być stosowane po symbolach IPXX i zawierają informacje dodatkowe o
właściwościach osłon
SPIS TRSŚCI

1. 3 Zasady doboru urządzeń eklektycznych
Dobór urządzeń polega na wyznaczeniu parametrów znamionowych i cech
charakterystycznych urządzeń takich jak:
a) Napięcie znamionowe
b) Prądy znamionowe
c) Moce znamionowe
d) Odporność na wpływy środowiskowe
e) Brak szkodliwego wpływu na prace innych urządzeń
f) Dostępność
g) Identyfikacja
Urządzenia elektryczne mogą być użytkowane w różnych warunkach technicznych i
środowiskowych, określonych przez
a) Układ sieci zasilającej np. TN-S, TT, IT
b) Napięcie sieci zasilającej
c) Rodzaj i charakterystyka pomieszczeń np. Podłogi, ściany przewodzące, obecność
konstrukcji metalowych itp.
d) Rodzaj urządzeń stałe przenośne, ręczne
Żeby zmniejszyć zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym, na co mają wpływ
wymienione wyżej czynniki, urządzenia wykonuje się w odpowiednich klasach
ochronności (0, I, II, III): dotyczy to urządzeń prądu przemiennego o napięciu
znamionowym nie wyższym niż 440v i napięciu względem ziemi nie wyższym niż 250 V.
1. 6Wpływ środowiska na urządzenia elektryczne i sposoby
ochrony przed jego szkodliwymi wpływami
Norma PN-91/E-05009/03 podaje szczegółową kwalifikację wpływów środowiska oraz
literowo - cyfrowy kod ich oznaczenia.
Pierwsza, duża litera oznacza ogólną kategorię wpływu środowiska (A), użytkowanie,
użytkownik (B), obiekt budowlany (C). Druga, duża litera oznacza rodzaj wpływu
zewnętrznego. Cyfry po literach oznaczają intensywność każdego wpływu zewnętrznego.
Kategoria
A-środowisko

Skrócony wykaz wpływów zewnętrznych
Rodzaje wpływów zewnętrznych i ich intensywność
AA OTOCZENIE
AA1 -60, +3
AA2 -40, +5
AA3 -25, +5
AA4 -5, +40
AA5 +5, +40
AA6 +5, +60
AA7 -25, +55
AA8 -50, +40
AB WILGOTNOŚĆ
AC WYSOKOŚC N. P. M(M)
AC1 & lt; 2000
AC2 & gt; /2000
AD 50, WODA
AD1 POMIJALNA
AD2 KROPLE
AD3 ROZPYLONA
AD4 BRYZGI
AD5 STRUMIEŃ
AD6 FALE
AD7 ZANURZENIE
AD8 ZATOPIENIE
AE CIAŁA STAŁA
AE1 POMIJALNE
AE2 MAŁE
AE3 BARDZO MAŁE
AE4 PYŁ NIEZNACZNY
AE5 PYŁ UMIARKOWANY
AE6 PYŁ ZNACZNY
AF KOROZJA
AF1 POMIJALNA
AF2 ATMOSFERYCZNA
AF3 SPORADYCZNA
AF4 STAŁA
AG UDERZENIA
AG1 SŁABE

AG2 ŚREDNIE
AG3 MOCNE
AG1 SŁABE
AG2 ŚREDNIE
AH WIBRACJE
AH1 SSŁABE
AH2 ŚREDNIE
AH3 SILNE
AJ INNE NAPRĘŻENIA MECHANICZNE
AK FLORA
AK1 BRAK ZAGROŻENIA
AK2 ZAGROŻENIE
AM PROMIENIOWANIE AM1 POMIJALNE
AM2 PRĄDYBŁĄDZĄCE
AM3 ELEKTROMAGNETYCZNE
AM4 JONIZACYJNE
AM5 ELEKTROSTATYCZNE
AM6 INDUKCYJNE
AN, NASŁONECZNIENIE
AN1 SŁABE
AN2 ŚREDNIE
AN3 SILNE
AP WSTRZĄSY SEJSMICZNE
AP1 POMIJALNE
AP2 SLABE
AP3 ŚREDNIE
AP4 SILNE
AQ WYŁADOWANIA ATMOSFERYCZNE
AQ1 POMIJALNE
AQ2 POŚREDNIE
AQ3 BEZPOŚREDNIE
AR RUCH POWIETRZA
AR1 SŁABY
AR2 ŚREDNI
AR3 SILNY

B- użytkowanie

AS WIATR
AS1 SŁABY
AS2 SREDNI
AS3 SILNY
BA ZDOLNOŚĆ OSÓB
BA1 PRZECIĘTNA
BA2 DZIECI
BA3 UPOŚLEDZONA
BA4 POINSTRUOWANA
BA5 Z KWALIFIKACJAMI
BB REZYSTANCJA
BC KONTAKT Z ZIEMIĄ
BC1 BRAK

BC2 RZADKI
BC3 CZĘSTY
BC4 CIĄGŁY
BD EWAKUACJA
BD1 MAŁE ZAGESZCZENIE -ŁATWE WYJŚCIE
BD2 MAŁE ZAGESZCZENIE-TRUDNE WYJŚCIE
BD3 DUŻE ZAGESZCZENIE-ŁATWE WYJŚĆIE
BD4 DUŻE ZAGESZCZENIE - TRUDNE WYJŚCIE

C - obiekty budowlane

BE MATERIAŁY
BE1 BRAK ZAGROŻENIA
BE2 ZAGROŻENIE POŻAROWE
BE3 ZAGROŻENIE SKAŻENIEM
CA MATERIAŁY
CA1 NIEPALNE
CA2 PALNE
CB KONSTUKCJA
CB1 ZAGROŻENIE POMIJALNE
CB2 ROZPRZESTRZENIANIE POŻARU
CB3 PRZEMIESZCZALNA
CB4 ELASTYCZNA

SPIS TRESCI

2. 4 Pobór mocy przez niektóre odbiorniki elektryczne używane w
gospodarstwach domowych.
Nazwa
odbiornika
Lampa z 1
żarówką
Żyrandol z
kilkoma
żarówkami
świetlówką
Kuchnia 4płytowa z
piekarnikiem
Kuchenka
2płytowa
Prodiż
Rożen
Grzałka nurkowa
Żelazko
Ogrzewacz
akumulacyjny do
Młynek
mikser, wirówka
do soków
Chłodziarka
absorpcyjna
sprężarkowa
Pralka bez
grzejnika
Pralka z grzałką
Zmywarka do
naczyń
Odkurzacz
Wentylator
stołowy
Telewizor 19-23
calowy

Moc
znamionowa
40-150

Moc pobierana
Czynna
w
120-400

25-40

5500-7000

1600-2400

500-650
1300-1800
300-1000
400-100
600-2000

Uwagi

4500-6700

Pozorna
VA

70-170
75-170

8-15 W na każdy
metr kwadratowy
Jw.

10-20 W na 1litr
120-250

100-160

160-280

180-450

300-800

2000-3500
1900-300

2100-3700
2000-3200

160-1000
10-55

280-1400
25-130
150-400
Lub cyfrowy60150
40-80

Radio odbiornik
Pojemność 40100 litrów
Pojemność 85240 litrów

2. 5 Podział instalacji elektrycznych odbiorczych
W celu zapewnienia niezawodności i bezpieczeństwa pracy odbiorników elektrycznych
instalacje elektryczne odbiorcze dzieli się na obwody:
1. Obwód oświetleniowy
2. Obwód gniazd wtyczkowych
3. Obwód siłowy dla odbiorników o mocach rzędu 2kw i większych
W mieszkaniach wymagana liczba obwodów zależy od rodzaju i mocy zainstalowanych
odbiorników.
Jeden obwód oświetleniowy powinien zasilać najwyżej 20 wypustów oświetleniowych z
żarówkami lub 30 wypustów ze świetlówkami.
Jeden obwód gniazd wtyczkowych powinien zasilać nie więcej niż 10 gniazd
wtyczkowych(gniazdo podwójne lub potrójne liczy się jako jedno gniazdo).
W mieszkaniach wydzielono obwody dotyczące takich odbiorników, jak:
- kuchnie elektryczne, rożna
- pralki, suszarki
- zmywarki do naczyń
- urządzenia grzewcze klimatyzacyjne
- przepływowe i zbiornikowe podgrzewacze wody
W budownictwie mieszkaniowym oddzielnie obwody wykonuje się do zasilania:
- pracowni i warsztatów podręcznych
- oświetlenia garaży
- instalacji dzwonkowych domofonów alarmów
- hydroforów
- wind
W dużych budynkach mieszkalnych i na terenie zakładów przemysłowych tablice
rozdzielcze w miejscach zabezpieczeń powinny posiadać tzw. "rezerwę", czyli
możliwość podłączenia dodatkowych obwodów odbiorczych.
W budynkach mieszkalnych obwody gniazd wtyczkowych prowadzi się sposób
pierścieniowy natomiast w budownictwie przemysłowym instalacje wykonuje się w
sposób pierścieniowych wprawdzie wydłuża długość przewodów, ale zapewnia większą
niezawodność zasilania.
Obciążenia obwodów, zwłaszcza w sieciach trójfazowych powinny być równomiernie
rozłożone, by nie powodować przegrzewania przewodów i niepotrzebnego zadziałania
zabezpieczeń i wyłączenia obwodów instalacji elektrycznej.
2. 6 Moce obliczeniowe i prądy szczytowe
Obliczeniowe moce szczytowe są potrzebne do wyznaczania odpowiednich przekrojów żył
przewodów oraz prądów znamionowych zabezpieczeń przetężeniowych wewnętrznych linii
zasilających (wlz).
Obecnie obowiązują przepisy według ustaleń COBR. Przepisy te podają, ze moc
zapotrzebowania Pm=P1+MP2
Gdzie P1-moc odbiornika o największym poborze mocy w mieszkaniu?
P2-moc zapotrzebowana przez jedną osobę w mieszkaniu?
M= liczba osób, dla których mieszkanie zostało zaprojektowane
W dużych, wielorodzinnych budynkach mieszkalnych obciążenia szczytowe wlz oblicza się
jako iloczyny sumy obciążeń obliczeniowych wszystkich mieszkań zasilanych z danej wlz i
współczynnika jednoczesności kj o wartości zależnej od liczby mieszkań. Wartości
współczynnika kj podaje poniższa tabela:
Zasilanie
Zasilanie trójfazowe Zasilanie trójfazowe
jednofazowe
Współczynnik
Liczba mieszkań
jednoczesności
zasilanych z jednej
kj
wlz lub jednego
złącza
1-3
4-6
0. 8
0. 9
7-9
0. 65
10-12
0. 50
0. 7
13-15
0. 45
0. 6
16-18
0. 40
0. 55
19-21
0. 38
7-8
0. 5
22-24
0. 36
9-10
25-27
0. 35
11-12
0. 43
28-33
0. 34
13-14
0. 41
34-48
0. 33
15-16
0. 4
40-45
0. 32
17-18
0. 39
46-50
0. 31
19-20
51-60
0. 30
21-25
61-80
0. 29
26-30
81-100
0. 28
31-35
101 i więcej
0. 27
36-40
41-45
0. 3
81--100
W zależności od poboru mocy i wielkości mieszkania zasilanie dala mieszkań
zgazyfikowanych może być jedno lub trójfazowe, natomiast dla mieszkań
niezgazyfikowanych powinno być trójfazowe. Dlatego trzeba przewidywać, jaka będzie
potrzebna moc zapotrzebowania na ten okres czasu. Obciążenie złączy w budynkach

mieszkalnych, o dwóch i większej liczbie wlz należy obliczyć jako sumę obciążeń dla
odbiorników w pomieszczeniach administracyjnych, handlowych usługowych i innych
zasilanych z tego złącza.
Moc obliczeniową PBm dla kilku (N) charakterystycznych grup odbiorników obliczamy ze
wzoru
PBm = kji * Pni

Kji- współczynnik jednoczesności i-tej grupy odbiorników
Pni-moc zainstalowana i-tej grupy odbiorników
Współczynniki
jednoczesności kji
Rodzaje odbiorników
Budynki biurowe
Oświetleniowe
0. 95
Zasilane z gniazd
0. 1
wtyczkowych
Urządzenia ogrzewania i
klimatyzacji
Kuchnie
0. 6-0. 85
Windy
0. 9-1
Inne
0. 3

Szpitale
0. 7-0. 9
0. 1-0. 2
0. 5-1
0. 8

Dla obiektów niemieszkalnych obliczeniową moc szczytową można wyznaczyć metodą
współczynnika zapotrzebowania, korzystając ze wzoru:
PBm = kz * Pni

Kz-współczynnik zapotrzebowania mocy obiektu (ujęty w poniższej tabeli)
Pni-suma mocy znamionowych wszystkich odbiorników w danej grupie.

Obiekt
(pomieszczenie)
Szkoły przedszkola
Hotele pensjonaty
Lecznice szpitale
Domy towarowe
supermarkety
Małe biura
Duże biura
Stolarnie

Współczynnik Kz
0. 4-0. 7
0. 5-0. 2-0. 6

Rzeźnie
Piekarnie
Pralnie
Zakłady metalowe

0. 3

Place budowy
Tunele (oświetlenie)

0. 4
1. 0

Na wartość współczynnika zapotrzebowania Kz ma wpływ obiektu, a mianowicie dla
obiektów dużych współczynnik Kz przyjmuje mniejsze wartości.
Obliczeniowa moc szczytowa jest konieczna dla wyznaczenia obliczeniowego prądu
szczytowego IBm który jest potrzebny do określenia przekroju żył przewodów i doboru
określonego zabezpieczenia różnych aparatów i urządzeń. Do tego też jest potrzebna
znajomość obliczeniowego szczytowego współczynnika cos &, który jest podawany w
tablicach razem ze współczynnikiem Kz.
W obiektach nieprzemysłowych, w których przeważają odbiorniki oświetleniowe i urządzenia
grzejne oporowe, można przyjąć cos & m=1

PBm
IBm =Un cos? m
Obwody jednofazowe
PBm
IBm =3Un cos?
Obwody trójfazowe
2. 7 Złącza i główne rozdzielnice.
Złącza umieszczone w skrzynce złączeniowej lub we wnęce służy do połączenia instalacji
odbiorczych obiektu z siecią elektroenergetyczną.
Złącze może zasilać jedno wlz lub kilka wlz, to w tym drugim przypadku, za złączem powinna
być zainstalowana główna rozdzielnica z zabezpieczeniami poszczególnych linii oraz
zabezpieczeniami obwodów administracyjnych. Złącze posiada główne oddzielne złącze za
wyjątkiem budynków mieszkalnych bliźniaczych lub szeregowych zasilanych z jednego
złącza, umieszczonych na zewnątrz budynków. W budynkach jednorodzinnych skrzynki
złączeniowe umieszcza się tylko wewnątrz przy zasilaniu z linii napowietrznej, a na zewnątrz
przy zasilaniu z linii kablowych.
Złącza buduje się najczęściej trójfazowe. Jeżeli budynek ma dwie lub trzy klatki schodowe, to
w każdej z nich prowadzi się osobno wlz. Przy wielu klatkach schodowych zasila się budynek
wieloma złączami, tak aby na jedno złącze przypadło 3 (wyjątkowo 4 w niższych
budynkach)klatek schodowych i wlz.
Bezpośrednio przy głównej tablicy rozdzielczej budynku umieszcza się:
1. Główny odłącznik oświetlenia zwany TOPE
2. Tablice rozdzielczą administracyjną (zasila obwody: windy, kotłowni, pralni, oświetlenia
klatki schodowej, piwnic, strychu, wejścia do budynku, domofonu, itp. )
2. 8 Wewnętrzne linie zasilające
Wewnętrzne linie zasilające prowadzi się wewnątrz budynków w rurkach stalowych lub
izolacyjnych zewnętrzną osłoną stalową a także w specjalnych kanałach instalacyjnych
(budynki wysokie)
Wymagania dotyczące doboru przekroju żył przewodów wlz to:
1. Obciążalność prądowa nie mniejsza niż spodziewane szczytowe obciążenie prądowe.
2. Odpowiednio dobrane zabezpieczenia przetężeniowe.
3. Nieprzekraczanie dopuszczalnych spadków napięcia (tabela).
Dopuszczalne spadki napięcia (%) w instalacjach elektrycznych
Wewnętrzne Wewnętrzne linie
Instalacje
linie
zasilające
odbiorcze
Zasilane ze
Zasilane ze stacji
Zasilane z
Zasilane
Rozdział
wspólnej
transformatorowych wewnętrznych bezpośrednio z sieci
instalacji
w obiekcie
linii
elektroenergetycznej
budowlanym
zasilających
1kv
Instalacje o Un
& gt; & gt; 42V wspólnie
dla
odbiorników
oświetleniowych
i grzejnych
& gt; & gt; 42V nie
- & lt; 42 V

odbiorcze

2

3

4

bezpośrednio z
głównych
rozdzielnic stacji
transformatorowych
7

6

9

--

Wlz powinny być wykonywane przewodami na napięcie znamionowe, co najmniej 750V
o żyłach miedzianych o przekrojach nie mniejszych niż:
-2. 5mm2 przy zasilaniu trzech i więcej instalacji odbiorczych.
4mm2 przy zasilaniu trzech więcej instalacji odbiorczych.
Każde odgałęzienie od wlz wykonane przewodami o przekrojach żył miedzianych, co
najmniej 2. 5mm2 i powinno posiadać zabezpieczenie nadprądowe (odpowiednio
stopniowane) umieszczone w zamykanych szafkach lub wnękach (rozdzielnice
mieszkaniowe).
Obciążenia poszczególnych faz wewnętrznych linii zasilających powinny być zbliżone do
siebie, by nie wywoływać niedopuszczalnej asymetrii napięć.
W budynkach wysokich, o dużej liczbie mieszkań lub znacznym poborze mocy stosuje się
dwie lub więcej wewnętrznych linii zasilających, by zwiększyć niezawodność zasilania. 9 Wymagania dotyczące instalacji elektrycznych
Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i budownictwa z dnia 14. 12. 1994 r.
Zawiera wymagania dotyczące instalacji elektrycznej tak, aby zapewnić:
- Ciągłą dostawę energii elektryczną o parametrach odpowiednich dla potrzeb
użytkowników
- Bezpieczeństwo przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych, w tym ochrona przed
porażeniem elektrycznym, pożarem, wybuchem, przepięciami
- Ochrony ludzi i środowiska przed skażeniami, drganiami, hałasem, polem
elektromagnetycznym przekraczającym wartości dopuszczalne
- Dostępność złączy dla dozoru i obsługi oraz ochrona złączy przed uszkodzeniami,
wpływami atmosferycznymi, przed dostępem osób nieupoważnionych
- Odpowiednią ochronę przeciwporażeniową przez stosowanie osobnych przewodów
neutralnych N i ochronnych PE stosowanie połączeń wyrównawczych głównych i
miejscowych stosowanie nadmiarowych wyłączników instalacyjnych i wyłączników
różnicowoprądowych
- Łatwość wymiany instalacji poprzez prowadzenie przewodów w rurkach lub
korytkach w liniach prostych, równolegle do ścian, bez konieczności niszczenia
konstrukcji budynków
- Pomiar użycia poprzez instalowanie liczników w mieszkaniach i w samodzielnych
lokalach odpowiednio zabezpieczonych
- Bezpieczeństwo mieszkańców budynków wielorodzinnych przez zastosowanie
instalacji domofonowej
- Bezpieczeństwo ludziom i stabilność środowiskowa w budynkach wysokich szpitalach
hotelach bankach domach handlowych itp. Poprzez zasilanie z dwóch niezależnych
źródeł zasilania z zastosowaniem urządzeń samoczynnego załączenia zasilania
awaryjnego (rezerwowego)
- Realizacje w dowolnym czasie w budynkach wielorodzinnych i użyteczności
publicznej doprowadzenia instalacji i urządzeń telekomunikacyjnych
- bezpieczeństwo ludzi ze względu na charakter pomieszczeń jak i liczbę osób
mogących tam znajdować się przez zastosowanie oświetlenia awaryjnego, oświetlenia
pszeszkodowego i ewakuacyjnego (dotyczy to pomieszczeń produkcyjnych
magazynowych garaży sal widowiskowych i sportowych muzeów szpitali banków
dworców obiektów handlowych
- Niezawodność zasilania poprzez podział instalacji na oddzielne obwody i stosowanie
przewodów o żyłach miedzianych do 10mm2
- Oszczędność zużycia materiałów instalacji poprzez prowadzenie jej najkrótszą drogą

Instalacje elektryczne powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zgodny z
wymaganiami norm oraz przepisów z uwzględnieniem wymagań technicznych wynikających
z:
- Przeznaczenia obiektu (pomieszczenia: mieszkalne, ogólnego przeznaczenia,
warsztatowe przemysłowe lub inne)
- Technologii budowy obiektu oraz rodzaju i właściwości zastosowanych materiałów
budowlanych

-

Rodzaju i mocy zainstalowanych odbiorników energii
Warunków środowiska oddziałującym szkodliwie na instalacje oraz urządzenia i nich
samych na otoczenie.
Instalacje elektryczne wykonuje się jako przewody izolowane jedno - i wielożyłowe, jako
kable elektroenergetyczne bądź jako przewody szynowe. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać instalacje
2. 1 Dokumentacja techniczna

2. 1 Opis techniczny
Dokumentacja techniczna zwana inaczej, zwana projektem stanowi podstawowy dokument,
dzięki któremu wykonawca może wykonać instalację elektryczną inne rodzaje instalacji i
urządzeń stosowanych w budownictwie.
Podstawa wykonania projektu instalacji elektrycznej stanowi projekt ogólnobudowlany, założeni8a techniczno-ekonomiczne (ZTE) oraz różnego rodzaju uzgodnienia,
przepisy prawne, dokumenty z tym związane między inwestorem a przyszłym właścicielem
bądź użytkownikiem danego obiektu budowlanego.
Między innymi przy projektowaniu zasilania energią elektryczna potrzebne są uzgodnienia i
zatwierdzenia przez Zakład Energetyczny danego rejonu.
Na każdą dokumentacje techniczną instalacji elektrycznej składają się 3 zasadnicze części:
1. Opis techniczny. Plany instalacji elektrycznej. Schematy instalacji elektrycznej.
Opis techniczny zawiera przede wszystkim takie elementy jak:
1. Przeznaczenie i miejsce (nazwa obiektu, dokładny adres) wykonania instalacji
elektrycznej. Ujęte to też jest w harmonogramie pracy w projekcie ogólnobudowlanym i w ZTE. Zakres wykonania instalacji elektrycznej(np. instalacja
oświetleniowa, siłowa, odgromowa sygnalizacyjna itp. )
3. Obliczenia potrzebne do doboru przewodów i kabli oraz zabezpieczeń
przeciwzwarciowych
4. Sposób wykonania instalacji elektrycznej, co ma związek z przeznaczeniem
projektowanego obiektu
5. Podział instalacji na obwody z podaniem przekroju i rodzaju zastosowanych
przewodów bądź kabli
6. Dla każdego obwodu podane właściwego zabezpieczenia
7. Różnego rodzaju uzgodnienia, zatwierdzenia, podpisy
8. Spis norm przepisów technicznych a, także powoływanie się na inne projekty
techniczne (w tym projekt ogólno-budowlany)
9. Zestawienie materiałów i urządzeń.

2. 2 Plany instalacji elektrycznej
plany instalacji elektrycznej rysuje się metodą topograficzną, tj. na uproszczonym planie,
szkicu poszczególnych kondygnacji budynku, najczęściej w skali 1:1000 nanosi się trasy
przewodów, zaznaczając typ i przekrój przewodu a także rozmieszczenie tablic
rozdzielczych gniazd wtyczkowych łączników instalacyjnych wypustów oświetleniowych,
miejsce doprowadzenia pionu. Plan może zawierać informacje na temat sposobu ułożenia
przewodów i inne rozwiązania konstrukcyjne.

2. 3 Schematy instalacji elektrycznej
Schemat instalacji elektrycznej rysowany najczęściej jednoliniowo(rzadziej wieloliniowo)
ma pokazać układ funkcjonalny instalacji elektrycznej. W oparciu o symbole graficzne
schemat przedstawia połączenia różnych urządzeń i elementów instalacji elektrycznej w
sposób przejrzysty i prosty.
Szczegóły wykonawcze, np. : dotyczące połączeń w puszkach rozgałęźnych czy w listwach
zaciskowych pokazująca też w sposób graficzny schematy wieloliniowo.
3. 3. Obciążalność prądowa długotrwała przewodów i kabli
elektroenergetycznych.
Obciążalność prądowa długotrwała przewodów Iz określona jest wzorem:
z=

S? dd kod S

kd?

s- przekrój przewodnika
? dd=vdd_-v0 -przyrost temperatury dopuszczalny długotrwale
kod -współczynnik oddawania ciepła do otoczenia
S - powierzchnia oddawania ciepła do otoczenia
kd -współczynnik strat dodatkowych wywołanych wpływem zmiennych pól magnetycznych
? - rezystywność materiału przewodowego
Ze względu na trudności ustalenia dokładnej wartości współczynników kod i kd prąd ustala się
w sposób przybliżony. Między innymi sposób ułożenia przewodu wpływa na intensywność
wymiany ciepła z otoczeniem, a tym samym na obciążalność prądowa długotrwałą.. W
pierwszych warunkach, według dotychczasowych przepisów polskich (przepisy budowy
urządzeń elektroenergetycznych wyd.. WEMA Warszawa 1980). Aktualnie trwa proces zmian
polskich norm i dostosowania ich do standardów zachodnioeuropejskich w oparciu o
przygotowaną nowa polską normę oznaczoną PN-IEC 364-523 instalacje elektryczne w
obiektach budowlanych. Podane wartości prądu Iz zależą od sposobu ułożenia przewodów

Obciążalność prądowa długotrwała Izo izolacji polwinitowej (DY, LY, LGg, Dyd, Lyd, LgY, ADY, ALY
itp. ) ułożonych w rurkach stalowych albo pod wspólną osłoną w pomieszczeniach o obliczonej
temperaturze otoczenia 25 0C
Przewody o żyłach

miedzianych

Przekrój znamionowy
mm

Liczba przewodów

obciążonych prądem

1

15

13

1. 5

19

17

2. 5

27

24

33

31

46

40

10

62

55

16

84

74

25

110

86

35

136

120

50

170

150

70

209

185

95

253

224

289

256

335

297

382

338

240

448

397

300

515

456

Obciążalność prądowa długotrwała Iz(A) przewodów jednożyłowych o izolacji gumowej lub
polwinitowej (DY, LY, LGg, Dyd, Lyd, LgYd, ADY, ALY, ADYd itp. ) ułożonych w rurkach
izolacyjnych lub pod wspólną osłoną z materiału izolacyjnego w pomieszczeniach o
obliczeniowej temperaturze otoczenia 25 stopni Co

Przekrój
znamionowy
mm2

2. 5
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
Przewody o
żyłach
miedzianych
Liczba
przewodów
obciążonych
prądem
13
17
24
31
40
55
74
98
224
256
297
338
397
12
15
21
28
36
49
66
87
107
134
165
199
228
265
302
354
407

Obciążalność prądowa długotrwała (A) kabli elektroenergetycznych o izolacji gumowej
lub polwinitowej o napięciu 0, 6KV ułożonych w ziemi o obliczonej temperaturze
otoczenia 25 oC
Przewody o żyłach miedzianych

Liczba żył obciążonych prądem

3-4

60

37

82

100

61

135

405

720

355

640

305

560

260

485

210

415

25

175

340

145

278

225

455

840

715

1140-1290

605

1040-1130

535

920-955

obciążalność prądowa długotrwała Iz przewodów wielożyłowych o izolacji gumowej lub polwinitowej
(YDY, YDYp, YDYt, YDYpp, YADY, YALY, YADYp, YADYpp itp. ) ułożonych pojedynczo
bezpośrednio w tynku lub na tynku w pomieszczeniach o obliczonej temperaturze otoczenia 25 0C

mm2
Przewody o żyłach
Liczba żył obciążonych
19
34
45
58
80
139
174
217
267
322
369
428

22
30
51
123
154
192
236
285
327
379

Sposoby ułożenia przewodów
oznaczenie
Inny sposób ułożenia przewodów lub kabli
- przewody wielożyłowe ułożone bezpośrednio na ścianie
- przewody jednożyłowe w rurkach w zamkniętym kanale
kablowym
- przewody wielożyłowe w rurkach w ścianie
- przewody jednożyłowe w korytkach na ścianie
- przewody jednożyłowe w rurkach w wentylowanym
kanale podłogowym
- przewody jedno i wielożyłowe w rurkach lub kanałach
instalacyjnych w ścianie murowanej
- przewody jednożyłowe na ścianie, na podłodze lub na
suficie
- przewody wielożyłowe bezpośrednio na ścianie
murowanej
- przewody wielożyłowe na podłodze
- przewody jedno i wielożyłowe w otwartym lub
wentylowanym kanale kablowym \przewody
wielożyłowe w korytkach lub rurkach w powietrzu na
ścianie murowanej lecz z mnożni kem 0. 8 jeżeli długość
rurek lub korytka jako ochrony mechanicznej przekracza
1m
- kable jednożyłowe w przepustach w ziemi
- kable jedno i wielożyłowe ułożone bezpośrednio w
ziemi
Obciążalność prądowa długotrwała (A) przewodów i kabli o izolacji (PVC) i dopuszczalnej temperaturze
otoczenia 30 oC w ziemi

Sposób
ułożenia
żył
A

B

C

D

Liczba żył
obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych

11
14. 5
19. 5
26
46
61
99
119
151
182
210
273
320
367

10. 5
18
42
56
73
89
108
136
164
188
216
248
286
328

13. 5
17. 5
32
41
57
76
101
125
232
269
-

15. 5
68
111
171
207
239
63
85
112
138
168
213
258
299
344
392
461
530

96
1119
144
184
223
259
294
341
403
464

29
38
47
81
104
148
183
246
278
312
360
39
52
67
86
103
122
179
203
230
257
336

Charakterystyczne sposobu ułożenia przewodów elektroenergetycznych
Oznaczenie
Wyjaśnienia dodatkowe
Przewody ułożone w ścianach
wykonanych z materiałów o
bardzo dobrej izolacji
termicznej
- przewody
jednożyłowe w
rurkach lub kanałach
izolacyjnych
wielożyłowe ułożone
bezpośrednio w
ścianach
B1
Przewody jednożyłowe
ułożone w rurkach lub
kanałach izolacyjnych na
ścianie oraz przewody jedno i
wielożyłowe ułożone w
rurkach w murze
B2
Przewody wielożyłowe w
izolacyjnych na ścianie lub na
podłodze
Przewody oponowe (w
powłoce) ułożone na ścianie
lub w ścianie pod tynkiem:
jednożyłowe ułożone
- na ścianie lub na
wielożyłowe lub
wtynkowe pod
tynkiem
E
Przewody wielożyłowe
oponowe prowadzone
(zawieszone) w powietrzu lub
w pobliżu ścian, lecz w
odległości większej niż 0. 3
średnicy przewodu od ściany
F
oponowe (w powłoce)
prowadzone (zawieszone) w
powietrzu lub w pobliżu
ścian, lecz odległości
większej niż średnica
przewodu od ściany

Obciążalność prądowa długotrwała (A) przewodów o żyłach miedzianych, ułożonych w różny
sposób w temperaturze otoczenia 30 0C wg DIN 0298
obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych obciążonych
188

1511
269

239

37
90
110
14
33
77
18. 5
43
60
126
20
27
48
118
145
Obciążalność prądowa długotrwała (A) kabli elektroenergetycznych 0. 6/1kV o żyłach
miedzianych ułożonych w różny sposób w ziemi o temperaturze 20Co wg DIN VDE 0298
Przekrój Izolacja z polwinitu Vdd=700C
Powłoka polwinitowa

54
160
206
249
296
365
438
499
561
637
743

44
75
128
157
275
313
353
399
137
196
287
326
366
414
481

127
163
2282
336
382
428
483
561

Powłoka
ołowiana
78
131
162
283
323
362
409
474

Izolacja z polwinitu ciepło odpornego
Vdd=900C
82
177
229
402
482
550
618
701
819

64
143
173
204
252
303
346
390
441
511

115
149
178
211
255
310
352
396
449
521

109
251
307
416
465
526
610

Obciążalność prądowa długotrwała (A) kabli elektroenergetycznych 0. 6/1kV o żyłach miedzianych
ułożonych w różny sposób w powietrzu o temperaturze 300C wg DIN VDE 0298

79
105
140
212
331
386
442
511
612

106
159
202
244
282
324
371
436

176
271
314
361
412
484

169
261
321
374
494
590

72
218
266
487
559
648
779

53
130
195
247
305
355
407
469
551

Dla przewodów aluminiowych wystarczy pomnożyć *0. 77
102
170
208
381
507
606

71
328
404
471
541
626
749

3. 4 Zasady wyznaczania przekroju żył przewodów
Przekrój żył przewodów i kabli zasilających dobiera się tak, aby w warunkach pracy
normalnej nie następowało nagrzewanie się przewodów ponad temperaturę graniczną
dopuszczalnie długotrwałą oraz, żeby odpowiednia była jakość energii elektrycznej
dostarczonej odbiorcom, zwłaszcza odpowiedni poziom napięcia, by nie było dużych
odchyleń od napięcia znamionowego.
Wyznaczenie przekroju żył przewodów odbywa się następująco:
1. Wyznacza się przekrój przewodów ze względu na obciążalność prądową długotrwałą i
obciążalność zwarciową
2. Sprawdza się czy dobrany przekrój przewodów jest wystarczający ze względów
mechanicznych
3. Sprawdza się czy nie zostaną przekroczone dopuszczalne spadki napięcia dla
przewodów o przekroju większym od ustalonego według warunków podanych wyżej.
4. Sprawdza się skuteczność ochrony przeciwporażeniowej
5. Sprawdza się koszty roczne (dotyczy linii napowietrznych)
Przekrój przewodów S ze względu na obciążalność zwarciową oblicza się ze wzoru:

Kc*Ip*:Tz
S=
J1s

Ip=

Sz
:3*Un

Ip-składowa okresowa początkowa prądu zwarciowego
Tz- czas zwarcia
Sz- moc zwarciowa
Kc- współczynnik zmienności prądu zwarciowego (najczęściej =1. 05)
J1s-gestość dopuszczalna jednosekundowego prądu zwarciowego
Dobrane przekroje przewodów powinny mieć także wartości, aby w przypadku
zwarć temperatura żył przewodów nie przekroczyła temperatury granicznej
dopuszczalnej krótkotrwale I odpowiadające im wartości obciążalności
prądowej długotrwałej były w odpowiednim stosunku do prądów
znamionowych bezpieczników, nadmiarowych wyłączników innych
zabezpieczeń oraz, aby w przypadku jednofazowych zwarć doziemnych
następowało zadziałanie zabezpieczeń nadprądowych w odpowiednio krótkim
czasie. 5 Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na
obciążalność prądową długotrwałą i obciążalność zwarciową
Dobór przekroju przewodów ze względu na obciążalność prądową długotrwałą Iz polega na
wyznaczeniu z tablic obciążalności przewodów dla określonych typów przewodów
warunków ich ułożenia i odpowiednich warunków środowiskowych, przy spełnieniu
warunku:
Iz >= IBm
Ibm - obliczeniowy prąd szczytowy.
Dotyczy to przewodów zasilających odbiorniki z obciążeniem o stałej wartości (praca ciągła S1).
Przy obciążeniu dorywczym (S2) przewód o obciążalności Iż może być obciążony prądem Izd według
wzoru

Izd= Kd *Iz

Kd=

1-x

x- etd*T
td - czas trwania obciążenia dorywczego
T- cieplna stała czasowa przewodu
Przy obciążeniu przerywanym (S3) przewody mogą być obciążone prądem
IZp= kp*Iz
kp, kd - współczynniki dla różnych przekrojów przewodów, dla wybranych czasów td i tp
(przepisy budowy urządzeń elektroenergetycznych)
Jeżeli przewody są użytkowane trwale w temperaturze otoczenia V0' innej od obliczeniowej
temperatury otoczenia V0 to ich obciążalność prądowa długotrwała Iz' może być obliczona
według wzoru
Vdd-Vo'
Iz= Iz Vdd-Vo
Przykład doboru przekroju kabla:
Dwiema liniami kablowymi łączącymi dwie rozdzielnice 6kV
przesyłana jest moc 4, 8
MWA Moc zwarcia na szynach A wynosi 200MVA czas trwania zwarcia 0. 5 s współczynnik
kc = 1. 05 kable aluminiowe rdzeniowe ułożone są w ziemi równolegle obok siebie w
odległości 30 cm. Dobrać przekroje kabli

4. 8MVA
Sz=200MVA
Rozwiązanie:?
1. Prąd płynący w dwóch kablach

IBm=

4. 8*1000000
=
=462A
3 *Un
3 *6*1000

2. Prąd płynący w jednym kablu
462
IBm= 2 =231A
3. Z tabeli obciążalności (podane niżej)odczytujemy, że dla kabla AKFtA 3*150mm2
prąd Iz=290A
4. Z tabeli współczynników poprawkowych (dla kabli ułożonych równolegle) odczytujemy
kg=0. 9
5. Obciążalność prądowa długotrwała przy uwzględnieniu współczynnika kg
Iż=290*0. 9=261A
6. Sprawdzamy warunek doboru
Iz>=IBm
261A & gt; 231A
Dobór na obciążalność prądową długotrwałą prawidłowy.
7. Z tabeli temperatury granicznej przewodów i kabli odczytujemy temperaturę na
warunki zwarciowe.
Dla kabli o izolacji papierowej i napięciu znamionowym do 6kv temperatura graniczna
dopuszczalna długotrwale Vdd = 700C temperatura graniczna dopuszczalna przy zwarciu
Vdz =2000C
8. Z tabeli obciążalności zwarciowej jednosekundowej odczytujemy gęstość dopuszczalną
jednosekundowego prądu zwarciowego J1s=89A/mm2
9. Prąd zwarciowy

Ip=200*1000000
3*6*1000

8. Przekrój na warunki zwarciowe
Kc*Ip* Tz 1. 05*19267* 0. 5
= 161mm2
J1s
9. Uwzględniając warunki zwarciowe dobieramy kable o przekroju o stopień większym a
więc AKFtA 3*185mm2

Obciążalność długotrwała przy prądzie przemiennym kabli elektroenergetycznych trójżyłowych o
napięciu znamionowym 6 i 10 kV o izolacji papierowej lub poliwinitowej, ułożonych pojedynczo
bezpośrednio w ziemi, o obliczeniowej temperaturze otoczenia +20 oC.
Kable o napięciu 6 kV
Kable o napięciu znamionowym
10 kV
O izolacji papierowej rdzeniowej, O izolacji i
O izolacji papierowej rdzeniowej,
opancerzone lub nie opancerzone i powłoce
o powłoce ołowianej opancerzone
o:
polwinitowej
lub nie opancerzone z osłoną
- powłoce ołowianej
Z żyłą ochronną włóknistą lub polwinitową
osłonie włóknistej lub
lub
poliwinitowej
opancerzone, z
- powłoce aluminiowej z
osłoną
osłoną polwinitową
polwinitową
Z żyłami
miedzianymi
aluminiowymi
Mm2
100
88
135
155
190
200
180
220
215
270
225
250
315
300
260
290
280
350
325
405
330
410
375
470
Obciążalność długotrwała kabli o powłoce aluminiowej opancerzonych z osłoną polwinitową jest
mniejsza o 5% od wartości podanych w tablicy
Współczynniki poprawkowe do tablic obowiązujące przy równoległym ułożeniu bezpośrednio w
ziemi do 10 kabli w jednej warstwie i ponad 10 do 20 kabli w dwóch warstwach
Liczba kabli
ułożonych
równolegle
5

Odległość między sąsiednimi kablami w świetle w mm
0. 86
0. 78
0. 73
0. 69

0. 88
0. 82
0. 77
0. 74

0. 99
0. 84
0. 80
0. 77

400
0. 91
0. 83
0. 80

7 lub 8
9 lub 10
11 lub 12

0. 67
0. 63
0. 60
0. 52

0. 72
0. 69
0. 66
0. 57

0. 75
0. 70
0. 61

0. 76
0. 74
0. 64

13 lub 14
15 lub 16
17 lub 18
19 lub 20

0. 48
0. 47
0. 46

0. 54
0. 53
0. 52
0. 51

0. 58
0. 57
0. 56
0. 55

0. 62
0. 61
0. 59

Obciążalność zwarciowa jednosekundowa ( w A), przeliczona na 1 mm2 przekroju przewodu lub żyły
kabla.
Temperatura
przewodu w
chwili
wystąpienia
zwarcia
o
65
Materiał przewodu lub kabla
Miedż
Aluminium i staloalminium
Temperatura graniczna dopuszczalna przy zwarciach w o C
141
133
114
153
146
129
92
158
152
142
132
116
98

167
161
115

94
91
84
69
44

1501
93
62
59
56

97
65

113
83
75

3. Wyznaczanie przekroju przewodów ze względu na dopuszczalny
spadek napięcia.
Po dobraniu zabezpieczenia obwodu (zagadnienie omówione w dalszej części kursu) i po
dobraniu odpowiedniego przekroju przewodów kabla należy sprawdzić dopuszczalne spadki
napięcia. Jeżeli długość obwodu jednofazowego jest mniejsza niż 15 ma obwodu
trójfazowego mniejsza od 20 m, to nie ma potrzeby sprawdzenia przekroju przewodów na
dopuszczalny spadek napięcia według uproszczonych wzorów:

In*L
s>= 70 - w obwodach jednofazowych, oświetleniowych, o przewodach aluminiowych o
dopuszczalnym spadku napięcia 2%
s>= 105 - w obwodach jednofazowych zasilających silniki i urządzenia grzejne o
przewodach aluminiowych, o dopuszczalnym spadku napięcia 3%
(przewody aluminiowe nie stosuje się obecnie stosowane są jedynie kable)
s>= 210 -w obwodach trójfazowych zasilających silniki i urządzenia grzejne, o przewodach
aluminiowych, o dopuszczalnym spadku napięcia 3%
(dla przewodów miedzianych stosuje się o jeden stopień niżej)

s- przekrój przewodu (mm2)
In -prąd znamionowy odbiornika pojedynczego (A)(gdy jest to prąd zasilający grupę
odbiorników, to nazywa się prądem obciążenia Ibm
L - długość obwodu (m)

Spadek napięcia od transformatora do rozdzielni odbiorczej nie powinien przekraczać 3-5%
W sieciach rozdzielczych niskiego napięcia, w układzie sieci promieniowych, spadek napięcia
od rozdzielnicy początkowej do rozdzielnicy końcowej oblicza się jako suma spadków
napięcia na poszczególnych odcinkach sieci, według wzoru i schematu:
n-1

? U1n=?? Ui(i+1)
i=1

Przykład wykonania sieci rozdzielczej A) sieć promieniowa wielostopniowa B)schemat do
obliczania spadków napięcia
Procentowy spadek napięcia? U% dla obwodów jednofazowych
200
? U% = Un IBm(Rcos? + X sin? )
L
Rezystancja przewodu (? -konduktywność przewodu)
gdzie: R=
? *s
? =56m/Ohm*mm2 dla żył miedzianych
? =33m/Ohm*mm2 dla żył aluminiowych
X=x'*L*10-3 x'- reaktancja jednostkowa przewodów (mOhm/m)
x'=0. 07÷0. 08 mOhm/m dla instalacji w rurkach
x'=0. 25÷0. 30 mOhm/m dla kabli x' = 0. 1 dla linii napowietrznych niskiego napięcia.

W obliczeniach reaktancje można pominąć dla przewodów i kabli ułożonych w rurkach o
przekroju nie większym niż 50 mm2 dla przewodów miedzianych. Wówczas? U% obliczamy
ze wzorów:
? U% =

200PL
- dla obwodów jednofazowych
? s*Un2

? U% =

100PL
- dla obwodów trójfazowych gdzie P - moc czynna (W)
? s*Un2

Przykład
Dla toru 3-fazowego o napięciu 380/220V pokazanego na poniższym rysunku dobrać
przekroje przewodów o żyłach miedzianych na dopuszczalny spadek napięcia, stosując trzy
metody obliczeń. Dopuszczalny spadek napięcia wynosi? U%= 7%

Rozwiązanie.
Dopuszczalny spadek napięcia
Un
380
? Ud =100? Ud% = 100 *7 = 26. 6 V
!. Metoda stałego przekroju

s=

3*19250
? IxcLAx= 3 (15*400+20*350+25*250) = 1489, 6
? *Ud
56*26. 6

s=22. 4mm2

Ud-(? Ud)
Dobrano przekrój s =25mm2
Sprawdzenie spadku napięcia
c
xy
3 I xy*L
3? 15*50 35*100 60*250?
? U =
?
= 56 *? 25 + 25 + 25? =23. 8 & lt;? Ud
?
?
?
sxy

2. Metoda stałej gęstości prądu
J=

?? Ud
3 *L xycos xy?
(cos? )=1

J=

56*26, 6
=2. 15A/mm2
3 *(250+100+50)

Ixy
Sxy= J
SAL=2. 15 =27. 9 mm2 dobrano przekrój SAL = 35mm2
S12=2, 15 =16. 3 mm2 dobrano przekrój S12=16mm2
S23=

2. 15 =7mm dobrano przekrój S23=10mm

3? 15*50 35*100 60*250?
? U= 56? 10 + 16 + 35? +22. 3V & lt;? Ud
?
?
3. Metoda minimalnego zużycia materiału przewodowego(dotyczy prądu gałęziowego)
C=

3
? Icxy Lxy=56*26, 6 ( 15 *50+ 35*100 + 60+250)
? *? Ud

C = 3. 16
Sxy = C Icxy
SAL = 3. 16* 60 = 24. 48 mm2 dobrano przekrój SAL = 25mm2
S12=3. 16* 35 =18. 69 mm2 dobrano przekrój S23= 16mm2

Sprawdzenie spadku napięcia
3? 15*50 35*100 60*250?
? U= 56? 10 + 16 + 25? +26. 7V & gt;? Ud
?
?
Warunek spadku napięcia nie jest spełniony, dobieramy przekrój o jeden stopień większy:
S12=25mm2, pozostałe przekroje przewodów bez zmian.
3? 15*50 35*100 60*250?
? U= 56? 10 + 16 + 25? +24. 34 V & lt;? Ud
?
?
Dobrano przekroje: SA1=25mm2, S12=25mm2, S23=16mm2

Sprawdzenie zużycia materiału przewodowego w trzech stosowanych metodach
1. Vp +SL = 25*400 +100 000
2. VJ= 35*250 +16*100 +10*50+10850
3. VM=25*250+25*100+16*50+9550
Minimalne zużycie materiału przewodowego wypadło przy trzeciej metodzie ostatecznie
dobieramy przekroje przewodów SA1=25mm2, S12=25mm2, S23=16mm2
3. 7 Wyznaczanie przekroju żył przewodów ochronnych uziemiających i
wyrównawczych.
Najmniejszy dopuszczalny przekrój żył przewodów ochronnych PE i uziemiających E zależy
od materiału i od przekroju żył fazowych przewodu, co ilustruje poniższa tabela:
Najmniejsze dopuszczalne wymiary poprzeczne przewodów PE i uziemiających E

Przekrój sL przewodów fazowych instalacji
sL <= 16
25;35
sL >= 50

Najmniejszy dopuszczalny przekrój
przewodów ochronnych i uziemiających
sL
0. 5 sL

Przekroje przewodów są podane przy założeniu, że żyły przewodów ochronnych i uziemiających są wykonane
z tego samego materiału co przewody fazowe; w razie użycia innych materiałów przekroje przewodów
ochronnych i uziemiających należy tak dobrać, aby uzyskać tę samą konduktancje

Na przekrój przewodów ochronnych ma wpływ układ sieci zasilającej odbiorniki stałe lub
odbiorniki ruchome. Przekrój przewodu ochronnego aluminiowego w instalacjach ułożonych
na stałe powinien być równy przekrojowi przewodu zerowego, co pokazuje poniższa
tabela a przekrój przewodu ochronnego stalowego powinien być sześciokrotnie większy.
Przekroje przewodu fazowego lub żyły
fazowej (Al. ) (mm2)
Przekrój przewodu zerowego lub żyły
zerowej (Al. ) (mm2)
Dla odbiorników zainstalowanych na stałe przekrój żył przewodów ochronno-neutralnych
PEN miedzianych nie może być mniejszy niż 10mm2, a przewodów aluminiowych 16 mm2.
Dla odbiorników zainstalowanych na stałe dla przekroju przewodów poniżej 10 mm2 nie
wolno łączyć przewodu ochronnego PE z przewodem zerowym N.

Gdy przewody ochronne PE i uziemiające E nie są jedną z żył przewodu wielożyłowego to
w przypadku ich ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi dopuszczalny ich przekrój nie
może być mniejszy niż 2. 5 mm2
, a gdy nie ma takiej ochrony - 4 mm2.
W przypadku przewodów uziemiających miedzianych i stalowych ułożonych w ziemi przy
ochronie przeciwkorozyjnej, przekrój żył powinien być nie mniejszy niż 16 mm2, a gdy nie
ma takiej ochrony - 25 mm2 dla przewodów miedzianych i 50 mm2 dla przewodów
stalowych.
Przekrój przewodów wyrównawczych głównych CC powinien być nie mniejszy niż połowa
największego przekroju przewodu ochronnego PE w danej instalacji elektrycznej. Dla
przewodów wyrównawczych miedzianych, przekrój ich nie powinien być większy niż 25
mm2, natomiast dla innych materiałów przewodów, musi dany przekrój zapewnić taką daną
obciążalność prądową jak przewód miedziany 25 mm2.
Dla przewodów wyrównawczych miejscowych przekrój ich nie powinien być mniejszy od
najmniejszego przekroju przewodów ochronnych PE dla połączeń części przewodzących
dostępnych oraz połowy przekroju przewodu ochronnego PE dla części przewodzących
dostępnych i obcych.
Przeciążeniowe silników o częstych rozruchach, nawrotach). Nie stosujemy zabezpieczeń
przeciążeniowych w przypadku, gdy: cześć obwodu instalacji elektrycznej nie przekracza
długości 3m i nie zawiera rozgałęzień ani gniazd wtyczkowych, jest zabezpieczona przed
zwarciami i wpływami zewnętrznymi i nie znajduje się pobliżu materiałów łatwopalnych.
W przypadku przewodów wyrównawczych nieuziemionych przekrój ich nie powinien być
mniejszy od przekroju przewodów fazowych. 8 Zabezpieczenia przewodów i kabli przed skutkami
przeciążeń.
Przewody i kable oraz różne urządzenia elektroenergetyczne muszą posiadać zabezpieczenia
przeciwprzetężeniowe, powodujące samoczynne wyłączanie obwodów spod napięcia w
przypadku wystąpienia groźnych przeciążeń i zwarć w instalacji elektrycznej. Zabezpieczenia
te, których zestawy obejmuje poniższa tabela, oraz coraz powszechniej stosowane
wyłączniki różnicowoprądowe PI, muszą być odpowiednio dobrane tak aby czas ich
zadziałania był wystarczająco krótki, by nie została przekroczona temperatura dopuszczalna
żył przewodów, kabli i uzwojeń urządzeń elektrycznych.
Urządzenia i zestawy urządzeń zabezpieczających przed skutkami zwarć i przeciążeń przewodów i
urządzeń elektroenergetycznych niskiego napięcia

Rodzaj urządzeń
zabezpieczających
Bezpieczniki klasy:
g- o pełno zakresowej zdolności
wyłączania
a- o nie pełno zakresowej
zdolności wyłączania
Wyłączniki z wyzwalaczami:
- przeciążeniowymi
- zwarciowymi
bezzwłocznymi
- zwarciowymi o krótkiej
zwłoce czasowej
Zestaw urządzeń:
- bezpiecznik
- stycznik lub sterownik
silnikowy z
przekaźnikiem
przeciążeniowym
- wyłącznik z
wyzwalaczami:
zwarciowym
bezzwłocznym
silnikowy z przekaźnikiem
przeciążeniowym

Rodzaj zabezpieczenia
Przeciążeniowe
Zwarciowe
+

+
Oznaczenie: zabezpieczenie można stosować (+) lub nie (-)

Z powyższego zestawienia wynika że w przypadku przeciążeń przewodów i urządzeń
elektrycznych stosujemy jako zabezpieczenia:
- bezpieczniki klasy g
- wyłączniki z wyzwalaczami przeciążeniowymi
- styczniki lub sterowniki silnikowe z przekaźnikami przeciążeniowymi.
Ostatnio jako zabezpieczenia przed skutkami przeciążeń i zwarć zaczęto stosować
przekaźniki elektroniczne.
Dobór zabezpieczeń wynika z odpowiedniej relacji charakterystyk czasowo-prądowych
bezpieczników, nadmiarowych wyłączników samoczynnych, wyzwalaczy i przekaźników
termicznych w stosunku do charakterystyk czasowo-prądowych chronionych urządzeń
elektroenergetycznych przy zapewnieniu znamionowych warunków pracy, na przykład
odpowiedniej temperatury otoczenia, określonych warunków chłodzenia. Dobiera się
odpowiednią wartość prądu zadziałania zabezpieczenia, większą od długotrwałej
obciążalności prądowej przewodów Iz, tak by nie przekroczyć temperatury granicznej
przewodów, przy spełnianiu warunków:

IB <= In <= Iz
I2<= 1, 45 Iz
In - prąd obliczeniowy odbiornika
IB - prąd znamionowy lub prąd nastawienia zabezpieczenia
I2 - prąd zadziałania zabezpieczenia.
Zgodnie z aktualnymi normami, w instalacjach elektrycznych w budynkach mieszkalnych do
zabezpieczenia przewodów i kabli przed skutkami przeciążeń stosuje się bezpieczniki
topikowe klasy gL (dawniej Bi - Wts) i nadmiarowe wyłączniki instalacyjne. Do
zabezpieczeń silników przed skutkami przeciążeń stosujemy bezpieczniki klasy gM (dawniej
Bi - Wtz), nadmiarowe wyłączniki instalacyjne, wyłączniki z wyzwalaczami
(przekaźnikami) przeciążeniowymi, styczniki lub sterowniki z przekaźnikami
przeciążeniowymi.
W przypadku stosowania bezpieczników szybko działających gL zabezpieczające przewody
instalacji ułożonych (oznaczonych: A, B1, B2, C, E) dopuszcza się prąd zadziałania
bezpieczników I2 = 1. 45Inb, gdy temperatura otoczenia jest niższa od temperatury
obliczeniowej przy spełnieniu warunku IB <= In <= Iz. Wadą stosowania bezpieczników w
przypadku występowania długotrwałych prądów przeciążeniowych, jest ich niezadziałanie w
odpowiednio krótkim czasie co prowadzi do nadmiernego nagrzania się przewodów do
temperatury przekraczającej wartość dopuszczalną (może to spowodować uszkodzenie
izolacji przewodów a w konsekwencji doprowadzić do stanu zwarcia). z tego względu, w
przypadku takich zagrożeń, dobiera się prąd znamionowy wkładki bezpiecznikowej nieco
mniejszy niż to wynika z obliczeń i warunków przeciążeniowych.

Umowny czas prób oraz probiercze dolny Inf i górny If wkładek topikowych bezpieczników

Wkładki typu

gG

gL

aM
gTr
gR
aR

Zakresy prądu
znamionowego
wkładek
6-16
20-63
80-160
200-400
&amp; gt; 400
6-10
16-25
32-63
Wszystkie wartości
prądu
mocy wszystkie
prądy Im

80-100
125-250
315-630

Umowny czas
prób
h

Prąd probierczy (krotność prądu
znamionowego)

60 s

Inf
1. 25
1. 0

If
1. 9
1. 75
6. 3

1. 1

2. 7
1. 8
30s
3. 0
2. 2
315-630
Im = Sn/? 3 *U, przy czym Sn - moc transformatora oznaczona na wkładce.
Aby takich sytuacji uniknąć i aby pełniej wykorzystać obciążalność przewodów stosuje się
coraz częściej samoczynne łączniki z wyzwalaczami (przekaźnikami) przeciążeniowymi z
nastawialnymi prądami zabezpieczeń. Podobnie jak bezpieczniki, łączniki samoczynne
posiadają własne charakterystyki czasowo-prądowe, określające wartość prądu nastawienia
wyzwalacza w temperaturze 20-40Co przy przeciążeniu we wszystkich biegunach łącznika.
Gdy przeciążenie występuje w jednym lub dwóch biegunach łącznika trójbiegunowego to
prądy zadziałania zwiększą się odpowiednio o 20% i 10%. Przy przeciążeniach prądem
I2=1. 45In czas wyłączenia jest nie dłuższy od czasu umownego 1h lub 2h (zależy od
konstrukcji łączników).
Jako zabezpieczenia przeciążeniowe w łącznikach samoczynnych stosuje się wyzwalacze,
przekaźniki termo bimetalowe (reagują na przep0ływ nadmiernego prądu w instalacji
elektrycznej)oraz pozystorowe czujniki temperaturowe (reagują na nadmierną temperaturę
izolacji przewodów, przekraczającą wartość dopuszczalną, jako zabezpieczenie
przeciążeniowe silników o częstych rozruchach, nawrotach). Nie stosujemy zabezpieczeń
przeciążeniowych w przypadku gdy: cześć obwodu instalacji elektrycznej nie przekracza

długości 3m i nie zawiera rozgałęzień ani gniazd wtyczkowych, jest zabezpieczona przed
3. 9 Zabezpieczenia przewodów i kabli przed skutkami zwarć
Zabezpieczenia zwarciowe stanowią:
- Bezpieczniki klasy gL i klasy aM (do zabezpieczania silników)
- Nadmiarowe wyłączniki instalacyjne jedno -dwu-trój i czterobiegunowe,
- Wyłączniki samoczynne z wyzwalaczami zwarciowymi,
- Wyłączniki różnicowoprądowe PI
Dobór zabezpieczeń zwarciowych jest analogiczny do doboru zabezpieczeń
przeciążeniowych i opiera się o znajomość odpowiednich charakterystyk czasowoprądowych. Aktualnie są produkowane wyłączniki z wyzwalaczami zwarciowymi o
charakterystykach czasowo-prądowych typu B, C, D, K, R (przedstawione niżej). Jeszcze
niedawno stosowano wyłączniki o charakterystykach typu H, L, U, G o krotnościach prądu
zadziałania (jest to stosunek prądu Inz, który wywołuje zadziałanie wyzwalacza
zwarciowego do prądu nastawczego Inp. Wyzwalacza przeciążeniowego) bezzwłocznego
równych odpowiednio 2-3; 3, 5-5; 6-9; 7-10. Wyłączniki o charakterystykach typ B
zastąpiły wyłączniki o charakterystykach typu L, a typu C pozostałe.

In
Charakterystyki czasowo-prądowe wyzwalaczy nadprądowych wyłączników typu R, B, C, D
In - prąd znamionowy

Wymagania w stosunku do wyłączników samoczynnych i bezpieczników są takie, aby
prąd zadziałania wyzwalaczy zwarciowych (dotyczy wyłączników) i prąd probierczy górny
(dotyczy bezpieczników) był nie mniejszy od spodziewanych prądów zwarciowych w miejscu
ich zainstalowania oraz czas czas zadziałania zabezpieczeń na tyle krótki, aby temperatura żył
przewodów lub kabli nie przekroczyła wartości granicznej dopuszczalnej przy zwarciu dla
danego typu przewodów lub kabla. Czas ten mierzony jest w sekundach, obliczamy ze wzoru:
? s?
tkm=? k I? 2
?

?

Gdzie: s - przekrój przewodu
k - współczynnik zależny od rodzaju materiału żył i izolacji przewodu (podany
w poniższej tabeli)
I - prąd zwarciowy.
Wartość współczynnika k różnych rodzajów przewodów

Rodzaj przewodu
Przewody o izolacji z gumy powszechnego
użytku, z butelenu, z polietylenu
usieciowanego lub z gumy etylenowo propyle nowej:
- Z żyłami miedzianymi
- Z żyłami aluminiowymi
Przewody o izolacji z PVC
- Z żyłami aluminiowymi

Wartość współczynnika
A*s1/2/mm2

Na przykład czas zadziałania wyzwalaczy zwarciowych jednoczłonowych
bezzwłocznych w wyłącznikach samoczynnych wynosi 0. 02-0. 04s. Człony zwłoczne działają
po czasie 0. 5s nastawionym w specjalnym mechanizmie zegarowym lub przekaźniku
czasowym. Wyłączniki samoczynne wyposażone w wyzwalacze nadprądowe i wyzwalacze
cieplne spełniają wymagania, co do selektywności działania zabezpieczeń zwarciowych
(schemat i budowę wyłącznika podano poniżej).

Wyłącznik samoczynny a) układ połączeń przedstawiający podstawowe elementy składowe;
b) szkic budowy
1- podstawa; 2, 3 - styki: stały i ruchomy; 4 - komora gaszeniowa; 5 - wyzwalacz nadprądowy
elektromagnetyczny; 6- wyzwalacz cieplny; 7 - cewka podnapięciowa; 8 - dźwignia napędu; 10 - obudowa

W domowych instalacjach elektrycznych do zabezpieczeń przed skutkami przeciążeń i
zwarć stosuje się wyłączniki instalacyjne natablicowe. Budowane są one na napięcia 440,
prąd znamionowy do 125A, a zwarciowa zdolność wyłączania do 25kA. Prąd zadziałania It
jest równy 1. 45-krotnemu prądowi znamionowemu wyzwalacza przeciążeniowego
wyłącznika. Stosuje się też wyłączniki instalacyjne wkrętowe o prądzie znamionowym do
25A, do wkręcania w gniazda bezpiecznikowe E27. Od kilku lat produkowane są
jednobiegunowe ( w obwodach jednofazowych) wyłączniki instalacyjne selektywne typu S90
(schemat podany poniżej), o prądzie znamionowym od 20 do 100A, o charakterystyce
czasowo-prądowej typu C. Zestaw trzech wyłączników jednobiegunowych tworzy wyłącznik
trójbiegunowy (obwody trójfazowe). Trzech.
Wyłączniki typu S90 mają szereg zalet, między innymi można nimi zastąpić
powszechnie stosowane bezpieczniki, przy spełnianiu warunków selektywnego zadziałania
połączonych szeregowo zabezpieczeń przetężeniowych zarówno w instalacjach odbiorczych
jak i zasilających a także umożliwiających szybkie załączanie obwodów po wyłączeniu
zwarcia.

Wyłącznik instalacyjny selektywny typu S90: a)układ połączeń; b) przykładowe miejsce jego
zainstalowania w instalacji elektrycznej
1 - gałąź główna, 2 - gałąź ograniczająca, 3 - obwód pomiarowy, Rogr - opornik ograniczający, B -
bimetale, M - wyzwalacz nadprądowy elektromagnetyczny, WI - wyłączniki instalacyjne zwykłe
(nieselektywne)

Przy przeciążeniu selektywne działanie wyłączników jest spełnione, jeśli stosunek
prądów znamionowych wyłączników instalacyjnych wynosi 1:1. 6 (Stosunek ten dotyczy też
selektywnego działania kolejnych, szeregowo połączonych bezpieczników), a także, gdy jest
pewien margines czasowy (powyżej 100ms) między charakterystykami prądowo- czasowymi
kolejnych wyłączników).
Ogólnie można powiedzieć, że zabezpieczenia przetężeniowe działają selektywnie,
gdy ich pasmowe charakterystyki prądowo-czasowe nie przecinają się ani nie mają wspólnych
obszarów działania.
W krajach o przodującej technice powszechnie stosuje się jako zabezpieczenia
przeciwzwarciowe wyłączniki przeciwporażeniowe różnicowoprądowe PI. Działają one na

upływ prądu z instalacji (na przykład przy uszkodzeniu izolacji przewodów)do ziemi, dlatego
nie wolno uziemiać przewodu neutralnego za wyłącznikiem. Ostatnio w naszym kraju zaczęto
produkować wyłączniki różnicowoprądowe dwubiegunowe (jednofazowe) o działaniu
pośrednim (zależnym od napięcia zasilającego) typu P190, P191 na prąd znamionowy ciągły
16A, 40A i znamionowy prąd wyzwalający (czułość) 0. 01A; 0. 03A a także wyłączniki
różnicowoprądowe czterobiegunowe (trójfazowe) o działaniu bezpośrednim typu P400 na
prąd znamionowy ciągły 25A, 40A, 63A, i na znamionowy prąd wyzwalający 0. 03A;0. 3A i
0. 5A. Stosuje się też w naszym kraju przekaźniki różnicowoprądowe typu PRP o działaniu
pośrednim, do współpracy z wyłącznikami wyposażonymi w, wyzwalacze podnapięciowe i
napięciowe wzrostowe lub też ze stycznikami. Zaletą przekaźników PRP i wyłączników
różnicowoprądowych o działaniu pośrednim jest możliwość nastawienia czułości i czasów
opóźnienia działania w szerokich granicach. I tak np. czułość przekaźników PRP może być
nastawiona od 30mA do 2A, a czas opóźnienia działania od 0. 04s do 5s. Zasilanie
przekaźnika może być jednofazowe (PRP-1R), trójfazowe (PRP-3R), trójfazowe
czteroprzewodowe (PRP-4R). Przekaźnik ten zadziała również przy całkowitym zaniku
napięcia zasilającego.
Produkowane obecnie wyłączniki różnicowoprądowe są wyposażone w wyzwalacze
(przekaźniki) różnicowoprądowe, przeciążeniowe i zwarciowe. Wyłączniki te maja
znamionową zdolność łączeniową od 1. 5kA do 10kA.
Najczęściej w obwodach zabezpieczonych wyłącznikami różnicowoprądowym nie
stosuje się bezpieczników, za wyjątkiem, gdy prądy zwarciowe mogą przekroczyć prądy
wyłączalne wyłączników, wówczas bezpieczniki trzeba zastosować (wartości prądu
znamionowego bezpieczników klasy gL i gG instalowanych z wyłącznikami
różnicowoprądowymi firmy Siemens podaje tabela)
Prąd znamionowy wyłączników, A
Zdolność wyłączalna wyłączników, kA
Największy prąd znamionowy
bezpieczników, A, do 380V
bezpieczników, A do 660V

63

80

125

4. 0
160

Ze względu na wytrzymałość cieplną zwarciową przewodów określa graniczne
dopuszczalne prądy zwarciowe i czasy trwania zwarcia dla konkretnych wartości przekrojów
przewodów, co ilustruje poniższy wykres.

Można mówić o skutecznej ochronie przeciwporażeniowej, jeśli charakterystyka
czasowa-prądowa przewodu przebiega powyżej charakterystyki czasowo-prądowej
odpowiednio dobranego zabezpieczenia, co jest pokazane na poniższym rysunku:

Charakterystyki czasowo-prądowe: 1-przewodu, 2-bezpieczników, 3-wyłącznika samoczynnego,
zabezpieczających skutecznie przewody przed prądami zwarciowymi.

Z analizy charakterystyk czasowo -prądowych przewodów, bezpieczników oraz wyzwalaczy
(przekaźników) przeciążeniowych i zwarciowych, przedstawionych na poniższych
wykresach, wynika, że przewody nie są zabezpieczone przed skutkami zwarć, jeśli prądy
zwarciowe są mniejsze od prądu IkB. Żeby zapewnić skuteczne zadziałanie zabezpieczeń,
należy obliczyć prądy zwarciowe płynące przez dany przewód i porównać z prądami IkA i IkB
(dla układu a)musi być I >= IkA; dla układu b)musi być I &amp; gt; IkB. Gdy nie jest to spełnione,
należy zainstalować odpowiednio dobrane dodatkowe bezpieczniki lub inne wyłączniki.

Charakterystyki czasowo- prądowe przewodów (1) bezpieczników (2) oraz wyzwalaczy (przekaźników)
przetężeniowych łączników samoczynnych (3), przy których w pewnych zakresach prądów zwarciowych nie są
spełnione warunki ochrony w układzie: a) z bezpiecznikami; b) z wyłącznikami.

Przy doborze przewodów na warunki zwarciowe trzeba zwrócić uwagę na ochronę
przeciwporażeniową, gdzie wymagania wyłączania prądów zwarciowych (na przykład w
obwodach odbiorczych czas wyłączania rzędu dziesiętnych części sekundy) są większe, niż to
wynika z zastosowania zabezpieczeń zwarciowych. Dlatego, czasami dobiera się przewody o
większym przekroju, niż to wynika z warunku obciążalności prądowej, czy też stosuje się
zabezpieczenia o mniejszym prądzie znamionowym, czy też inne rodzaje zabezpieczeń (na
przykład opisane wcześniej wyłączniki różnicowoprądowe spełniają role zabezpieczeń
zwarciowych jak i stanowią ochronę dodatkową przeciwporażeniową). 10 Dobór zabezpieczeń i przekroju przewodów w obwodach
jednofazowych.
Dla każdego obwodu jednofazowego, przy doborze zabezpieczeń i przekroju przewodów
postępuje się następująco:
1. Obliczamy prąd obciążenia obwodu Iobc(A) ze wzoru:

Iobc = U
Gdzie: S- moc pobierana z instalacji (VA)
U - napięcie znamionowe instalacji (V).
Przy sumowaniu mocy pobieranej prze odbiorniki, zakłada się jednocześnie ich użytkowanie. Dobieramy zabezpieczenie w postaci na przykład bezpiecznika lub nadmiarowego
wyłącznika instalacyjnego o prądzie znamionowym Inb lub Inw najbliższym większym
od prądu obciążenia obwodu, przy spełnieniu warunku:

Inb >= Iobc lub Inw >= Iobc
3. Dobieramy przekrój żył przewodów, korzystając z tabeli podanej poniżej. W
przypadku gdyby długość obwodu przekraczała 15 m, należy sprawdzić, czy przekrój
ten jest wystarczający ze względu na spadek napięcia. Można tutaj skorzystać z
uproszczonych wzorów na przekrój s(mm2) o żyłach aluminiowych ze względu na
dopuszczalny spadek napięcia:

Iobc*l
S >= 70

dla obwodów oświetleniowych przy dopuszczalnym spadku napięcia 2%

S >= 105 dla obwodów zasilających silniki i urządzenia grzejne, przy dopuszczalnym
spadku napięcia 3%

Przykład:
Dobrać zabezpieczenie w postaci nadmiarowego wyłącznika instalacyjnego i przekrój
przewodu o żyłach aluminiowych, przewidziany do ułożenia w rurkach winidurowych dla
obwodu gniazd wtyczkowych w kuchni, o długości 10m, zasilających jednocześnie niżej
wymienione odbiorniki o mocach:
1. Rożen (1600 VA)
2. Ogrzewacz przepływowy do wody(600 VA)
3. Robot kuchenny(550 VA)
4. Chłodziarka sprężarkowa(240 VA)
5. Wentylator (50 VA)
SUMA mocy odbiorników (3040 VA)

S 3040
Iobc = U = 220 = 13. 8 A
Najmniejszy dopuszczalny przekrój przewodów w domowych instalacjach elektrycznych, zależnie od
zastosowanego zabezpieczenia nadprądowego
Prąd
wkładki
bezpiecznikowej
albo
nadmiarowego
wyłącznika
instalacyjnego
32

Wymagana Wymagany przekrój przewodów (mm2), co najmniej
obciążalność
Przewody miedziane
długotrwała Jednożyłowe w rurkach
Kabelkowe DYp YDY
przewodów,
lub w listwach
bezpośrednio na tynku
co najmniej
izolacyjnych albo pod
lub wtynkowe Dyt
wspólną osłoną z
materiału izolacyjnego
Dwa
Trzy
Dwużyłowe Trójżyłowe
przewody
razem
prowadzone prowadzone
Korzystając z podanej tabeli dobieramy nadmiarowy wyłącznik instalacyjny o prądzie
znamionowym 16 A (zgodnie z warunkiem Inw >= Iobc) oraz przewód ADY300 1*4 mm2
przewód jednożyłowy aluminiowy o izolacji poliwinitowej do układania w pomieszczeniach
suchych w rurkach pod tynkiem na napięcie znamionowe 300V, o przekroju 4 mm2. Dla
zapewnienia prawidłowej ochrony przeciwporażeniowej i dla zasilenie gniazd wtyczkowych
należy zainstalować 3 przewody razem prowadzone we spójnej rurce, o podanym wyżej
przekroju żył.
SPIS TERŚCI

4. 1 Instalacje elektryczne w pomieszczeniach mieszkalnych
Według obowiązujących ostatnio w Polsce przepisów moc zainstalowana w przeciętnym
mieszkaniu M4 powinna wynosić 6KW. Tymczasem przy użytkowaniu wielu urządzeń
elektrycznych, takich jak np. kuchenka elektryczna, kuchenka mikrofalowy, zbiornikowy
podgrzewacz wody, elektryczne podłogowe ogrzewanie, maszyna do zmywania naczyń,
pralka, lodówka, telewizory, magnetofony dają w sumie moc 40-50 kW (bez elektrycznego
ogrzewania moc ta wynosi 15-20kW). W związku, z czym aktualnie istniejąca instalacja
elektryczna, czy nowo projektowana instalacja nie nadaje się do takiego obciążenia, gdyż są
za małe przekroje przewodów, za małe prądy zabezpieczeń, za małe prądy zabezpieczeń
nadprądowych, za małe ilości gniazd wtyczkowych i wypustów oświetleniowych.
W zaleceniach stawianych przez COBR,, Elektromontaż" w pomieszczeniach mieszkalnych
należy przestrzegać takich zasad jak:
- W pokojach 1 gniazdo wtyczkowe podwójne na 4-6 m2 powierzchni, nie mniej niż 2
gniazda na pokój,
- W kuchni 4-5 gniazd ze stykiem ochronnym, w tym jedno gniazdo 16A
- W przedpokoju, co najmniej 1 gniazdo.
- W łazience 1 lub 2 gniazda ze stykiem ochronnym, w tym jedno 16/a do zasilania
pralki.
Dla porównania podano w poniższej tabeli ustalenia norm niemieckich DIN
dotyczących liczby gniazd wtyczkowych, wypustów oświetleniowych oraz obwodów do
wydzielonych odbiorników.

Minimalne wyposażenie instalacji elektrycznej w pomieszczeniach mieszkalnych
Rodzaj pomieszczenia

Rodzaj odbiorników oraz
urządzeń

Wymagana liczba
Gniazd
wtyczkowych

Pokoje

Kuchnie

Łazienka

Ubikacja(w. c. )
Pomieszczenie
gospodarcze

Przedpokój (korytarz)
Pomieszczenie do
majsterkowania
wypoczynkowe(loggia,
balkon, taras)
Piwnica
Piwnica korytarz

Wypustów
oświetleniowych

Obwodów
odbiorników o
mocy >= 2 kW

Gniazda wtyczkowe, oświetlenie

Gniazda wtyczkowe, oświetlenie
Oświetlenie

Gniazda wtyczkowe,
oświetleniowe w pokoju o
powierzchni:
do 8 m2
powyżej12do 20 m2
powyżej 20m2
powyżej 20 m2
oświetleniowe:
nisze kuchenne
kuchnie
kuchnia elektryczna
zmywarka do naczyń
podgrzewacz wody
wentylator, wyciąg
oparów
oświetleniowe
Pralka elektryczna
Piecyk elektryczny
Podgrzewacz wody
Pralka
Suszarka do bielizny
Prasowalnicza
Wyciąg powietrza
Zalecane strefy układania przewodów i wysokość, na których powinny być zlokalizowane
łączniki i gniazda wtyczkowe w pomieszczeniach mieszkalnych, wg DIN18015
Wskazówki doboru średnic wewnętrznych rur elektroinstalacyjnych (z PCV) w zależności od liczby żył
przewodów typu DY oraz LY

23
48

Liczba przewodów we wspólnej osłonie
Minimalne średnice wewnętrzne rur, mm
Wymagania stawiane instalacji elektrycznej wykonanej przy pomocy rurek instalacyjnych są
następujące:
1. Połączenia przewodów należy wykonać tylko w puszkach rozgałęźnych (stosowane
również puszki przelotowe nie służą do łączenia przewodów). Puszki rozgałęźne należy tak rozmieszczać, aby odległość prostego odcinka rurki nie
przekraczała 6m. Oraz między sąsiednimi puszkami były najwyżej dwa zagięcia rurki. Promień krzywizny zagiętych rurek powinien być łagodny, i tak np. dla rurek
winidurowych stosunek promienia zagięcia rurki do jej średnicy zewnętrznej powinien
wynosić 6. Przewody wchodzące do rurek muszą posiadać pewien luz, w związku, z czym musi
być odpowiedni dobór średnicy wewnętrznej rurki Dw w stosunku do liczby i średnicy
zewnętrznej d wciąganych jednakowych przewodów, którą można obliczyć według
poniższej tabeli:
Liczba wciąganych
8

Najmniejsza dopuszczalna średnica wewnętrzna rurki
Dw(mm)
W instalacjach nowo
Przy wymianie przewodów
zakładanych
na nowe
1. 35d
1. 3d
2. 6d
2. 25
2. 75d
2. 5d
3. 25d
2. 85
3. 8d
4. 2d
3. 5d
4. 0d

5. Przewody w rurkach układa się tylko w pomieszczeniach suchych i przejściowo
wilgotnych.
6. W jednej rurce należy układać przewody należące tylko do jednego obwodu
7. Rurki układa się tylko w liniach poziomych i pionowych.
Ostatnio w budownictwo mieszkaniowym zaczęto wykonywać instalacje elektryczne
przy zastosowaniu listew i kanałów elektroinstalacyjnych, o stopniu ochrony IP30,
montowanie w specjalnych wykończonych ścianach, sufitach, filarach, a także w
przystosowanych do tego meblach. Instalacja taka wyposażona w zestawy gniazd
wtyczkowych, łączników, przycisków sterujących zapewnia dużą elastyczność wykonania
instalacji w razie potrzeby. Ten sposób wykonania instalacji elektrycznej jest drogi, ale
zalety, jakie posiada, a także względy estetyczne, czynią go bardziej atrakcyjnym na
przyszłość w porównaniu z tradycyjnymi metodami.
Różnice między listwami a kanałami elektroinstalacyjnymi tkwią głównie w wymiarach
(listwy mają wymiary mniejsze, co widać w poniższym zestawieniu), a tym samym w
sposobie prowadzenia instalacji (listwy prowadzi się na styku ścian z podłogą, wokół
okien, drzwi, kanały na podłodze przy ścianach) i innym zakresie zastosowania ( w
kanałach można poprowadzić więcej obwodów niż w listwach).

Niektóre dane techniczne rur i kanałów elektroinstalacyjnych firmy,, Polam"

Rury
typ Średnice,
mm
Zewnętrzne
wewnętrzne
RB16 16 14. 2
RB18 18. 6 16. 6
RB20 20 17. 6
RB21 20. 4 18. 0
RB22 22. 5 20. 1
RB25 25 22. 4
RB28 28. 3 25. 5
RB37 37. 0 34. 0
RB47 47. 0 43. 8

Listwy
Typ

Wymiary
zewnętrzne
LS1710, 1
LS1715, 1
LS3210, 1
LS3215, 1
LS3230, 1
LS4040. 1
LS5018. 2
LS5018, 2
LOS5018, 3

17*10
17*15
32*10
32*15
32*30
40*40
50*18
50*18

Kanały Kanały
Powierzchnia Typ
przekroju
740
1528
340+340
220+460
2*220+230
KI6040, 1
KI9040, 1
KI9060, 1
KI6060, 1
KI13060
KI11560
KI19060
KI23060

60*40
90*40
90*60
60*60
130*60
150*60
190*60
230*60

Kanały
Powierzchnia
wewnętrznego
1730
2680
4370
2912
3460
5280
6640
10800

4. 2 Schematy układu zasilania budynku mieszkalnego
Małe i średnie budynki mieszkalne, biurowe, sklepy oraz niektóre obiekty przemysłowe są zasilane
z sieci niskiego napięcia poprzez stacje transformatorowe o wtórnym napięciu 400/230V.
Duże domy towarowe, hotele, szpitale, szkoły, biurowce są zasilane z własnych stacji
transformatorowych.
W dużych miastach, o zwartej zabudowie, stosuje się przeważnie układy sieci kratowe. Sieci te
pracują jako otwarte i istnieje możliwość ich rozcięcia poprzez zastosowanie złączy dwuwylotowych.
W mniejszych miastach zasilanie budynków mieszkalnych i innych obiektów odbywa się w
układach pętlowych pojedynczych lub wielokrotnych oraz promieniowych jedno i wielostopniowych
(przedstawiono to poniżej. )

Układy zasilania odbiorców niskiego napięcia: a)pętlicowy; b) promieniowy napowietrzny
1 - złącze dwuwylotowe, 2 - urządzenie sterujące samoczynnie siecią oświetleniową, 3 - złącze latarni

Oświetlenie ulic i parków w miastach jest dokonywane ze specjalnych sieci oświetleniowych
zasilanych z wydzielonych stacji transformatorowych, z których mogą być zasilane inne obiekty.
Siec zewnętrzna łączy się z instalacją wewnętrzną budynku za pośrednictwem krótkiego
odcinka linii lub kabla zwanego przyłączem i skrzynki zawierającej bezpieczniki zwanej złączem.
Obiekty budowlane na wsi są zasilane najczęściej z napowietrznych sieci promieniowych,
dlatego są zasilane z przyłączy napowietrznych. Natomiast w miastach obiekty budowlane są
przeważnie zasilane z przyłączy kablowych.

Przyłącza najczęściej wykonuje się jako trójfazowe (trzy przewody fazowe i przewód
zerowy), wyjątkowo do zasilania małych domów(najwyżej dwa mieszkania), przyłącza
jednofazowe (przewód fazowy i przewód zerowy).
W przypadku przyłącza napowietrznego wykonuje się je przewodem kabelkowym z
linką nośną YADYn jako dwu i czterożyłowe o przekrojach 2. 5; 4;6 i 10mm2 co wystarcza do
zasilania domów jedno i dwurodzinnych oraz niedużych gospodarstw rolnych i małych
warsztatów (w przyszłości będą stosowane przewody samonośne cztero- i pięciożyłowe,
W których przewód zerowy będzie także przewodem nośnym).
W przypadku przyłącza kablowego wykonuje się j kablem, np. YAKY, który
wprowadza się przelotowo do złącza, w którym jest zabezpieczony bezpiecznikami
stacyjnymi.
Przykład układu zasilania budynku mieszkalnego podano na poniższym schemacie.

schemat układu budynku mieszkalnego trzypiętrowego o dwóch klatkach schodowych zawierających 28
mieszkań wyposażonych w instalacje gazową(tzn. bez kuchni elektrycznej)
1 - złącze, 2 - główna rozdzielnica budynku, 3 - główny odłącznik oświetlenia, 4 - tablica rozdzielcza
administracyjna, 5 - wewnętrzna linia zasilająca (WLZ), 6- tablica rozdzielcza piętrowa, 7 - odgałęzienie od
WLZ do mieszkania, 8 - tablica rozdzielcza mieszkaniowa
4. 3 Układ instalacji mieszkaniowej
Wymagania wykonania instalacji elektrycznej, pod kątem projektowania w
pomieszczeniach mieszkalnych (zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi komisji IEC oraz
CENELEC):
1.

Przewody powinny być prowadzone(w tynku, pod tynkiem itp. ) poziomo
lub pionowo a w podłodze i na suficie możliwie najkrótszą drogą.

Przewody wtynkowe typu YDYt, YDYp mogą być stosowane wyłącznie w
pomieszczeniach suchych i nie wolno układać ich na ścianach wykonanych
z materiałów palnych..

3.

Połączenia przewodów wtynkowych powinny być wykonywane tylko w
puszkach rozgałęźnych - CPR, do której przewodami podłącza się
wszystkie gniazda wtyczkowe, łączniki i wypusty oświetleniowe).

4.

W celu zwiększenia pewności zasilania gniazda wtyczkowe łączy się
przewodami w układzie pierścieniowym.

5.

Aby ograniczyć prowadzenie przewodów po ścianach i na suficie gniazda
wtyczkowe instaluje się często tuż nad listwą przypodłogową.

6.

Przewody do wypustów sufitowych układa się w podłodze wyższej
kondygnacji(w budynkach wielopiętrowych).

7.

W budynkach wielkopłytowych przewody układa się w stropach lub w
podłogach oraz w ścianach w specjalnych kanałach, rurkach, korytkach i
bruzdach wcześniej przygotowanych w prefabrykowanych płytach, a także
na styku elementów budowlanych oraz w listwach przypodłogowych.

8.

Przy układaniu przewodów, koniecznie trzeba mieć pewien ich zapas, mając
na względzie osiadanie elementów wtyczkowych, łączników.

9.

W budynkach wznoszonych metodami uprzemysłowionymi należy
stosować przewody miedziane o przekroju do 6 mm2 w celu zapewnienia
odpowiedniej trwałości instalacji.

10.

Należy zawsze wydzielać obwody oświetleniowe, obwody gniazd
wtyczkowych i obwody, do których moc podłączonych odbiorników
przekracza 2000 W.

11.

Do układania przewodów w betonie należy stosować karbowane rurki
polipropylenowe, do których wciąga się przewody jednożyłowe, izolowane
miedziane typu DG, LG, DY, LY.

12.

Nie należy układać przewodów na ciągach kominowych, wzdłuż rur
ogrzewczych.

13.

Przez łazienkę nie powinny przechodzić przewody do zasilania innych
pomieszczeń.

14.

Nie wolno prowadzić przewodów od wypustów sufitowych do innych
wypustów.

15.

Cewkę prądową licznika energii elektrycznej włącza się w przewód fazowy.

16.

Przy oświetlaniu korytarzy i klatek schodowych trzeba zapewnić możliwość
załączania i wyłączania lamp z dwóch miejsc przy pomocy dwóch
przełączników zmiennych (schodowych końcowych), a z trzech i więcej
miejsc przy pomocy dwóch przełączników zmiennych (schodowych
końcowych), a z trzech i więcej miejsc - przełączników zmiennych w
połączeniu z przełącznikami krzyżowymi (schodowymi pośrednimi).

17.

Do sterowania klatek schodowych w budynkach wielopiętrowych stosuje
się specjalne przekaźniki czasowe zwane,, automatami schodowymi" oraz
dodatkowe przełączniki umożliwiające załączanie i wyłączanie oświetlenia
w ciągu dnia, wieczoru nocy.

18.

Obowiązuje zasada stopniowania zabezpieczeń nadprądowych.

Sposób rozmieszczenia wypustów oświetleniowych, łączników, gniazd
wtyczkowych, rozdzielnicy w domku jednorodzinnym jednopoziomowym
przedstawiono na poniższym rysunku.
Zasilanie domku jednorodzinnego z elementami zabezpieczeń nadprądowych,
przeciążeniowych i przeciwporażeniowych, stanowiących wyposażenie rozdzielnicy,
wraz z podziałem na wydzielone obwody odbiorcze przedstawiono na poniższym
schemacie. (Przyjęto tutaj zasadę, rzadziej stosowaną, że odbiorniki oświetleniowe i
gniazda wtyczkowe w jednym pomieszczeniu zasilane są z jednego wspólnego
obwodu).
Instalacje należy wykonać przewodami o żyłach miedzianych YDYt o
przekroju 1. 5 mm2, jako zabezpieczenia nadprądowe typu B o prądach znamionowych
16 A oraz zabezpieczenie na zasilaniu wyłączniki instalacyjne typu B, o prądzie
znamionowym 25A i wyłączniki różnicowoprądowe o czułości 30 mA (dotyczy to
pomieszczeń mieszkalnych i garażu). W kuchni i w łazience obwody siłowe
wydzielone należy wykonać przewodami o żyłach miedzianych YDYt, ale o
większym przekroju, a mianowicie 2. 5 mm2, a jako zabezpieczenie nadprądowe
zastosować wyłącznik instalacyjny typu B o prądzie znamionowym 20A, a na

zasilaniu zastosować zarówno wyłącznik instalacyjny o prądzie znamionowym 40A i
wyłącznik różnicowoprądowy o czułości 100mA. Zasilanie budynku ze złącza, z
zabezpieczeniem nadprądowym w postaci trójfazowego wyłącznika instalacyjnego lub
trzech bezpieczników o prądzie znamionowym 63A.
Do sterowania odbiorników oświetleniowych zastosowano łączniki
jednobiegunowe, szeregowe (świecznikowe) i schodowe.
Ogrzewanie elektryczne w budynkach mieszkalnych i gospodarczych jest
realizowane dwiema metodami:
1.
Ogrzewanie akumulacyjne za pomocą grzejników akumulacyjnych
lub instalacji grzejnych podłogowych akumulacyjnych.
Ogrzewanie podłogowe przy użyciu specjalnych przewodów
oporowych grzejnych.
Piece akumulacyjne pobierają energię elektryczną w godzinach nocnych (2200
- 600), kiedy to energia jest najtańsza i wymagają zasilania z wydzielonej rozdzielnicy
z wykorzystaniem licznika dwutaryfowego.
Instalacje grzejne podłogowe są całkowicie niewidoczne, zapewniają
równomierny rozkład temperatury w pomieszczeniu i możliwość nastawiania
pożądanej temperatury w pomieszczeniu i możliwość nastawienia pożądanej
temperatury na termoregulatorze lub mikroprocesorowego układu sterowania.
Ochronę przeciwporażeniową dla elektrycznej instalacji grzejnej podłogowej
realizuje się przez zastosowanie wyłączników różnicowoprądowych o prądzie
wyzwalającym równym 30mA.
Do podgrzewania wody w gospodarstwach domowych stosuje się elektryczne
podgrzewacze zbiornikowe wody o mocy 2-4kW.

Rozmieszczenie gniazd wtyczkowych i wypustów oświetleniowych w części mieszkalnej

SPIS TREŚCI

4. 4 Instalacje elektryczne w pomieszczeniach wyposażonych w
wannę lub basen natryskowy.
Ze względu na znacznie zwiększone zagrożenie porażeniowe w pomieszczeniach z
wanną lub basenem natryskowym norma PN-91/E-05009-701 określa szczegółowe zasady
dotyczące wyposażenia ich w instalacje i urządzenia elektryczne w czterech strefach, które
określone są następująco:
- strefa 0 to wnętrze wanny lub basenu natryskowego,
- strefa 1 to przestrzeń, której rzut poziomy wyznaczają zewnętrzne krawędzie
wanny lub basenu,
- strefa 2 to przestrzeń, której rzut poziomy wyznacza płaszczyzna o szerokości 0, 6
m na zewnątrz od granicy strefy,
- strefa 3 to przestrzeń, której rzut poziomy wyznacza płaszczyzna o szerokości
2. 4m na zewnątrz od granicy strefy 2.
Wysokość stref wynosi 2. 25 m od podłogi.
Strefa 2 - 0. 6 m
Strefa 3 - 2. 4 m
W pomieszczeniu powinny być wykonane połączenia wyrównawcze
przewodem miedzianym o przekroju 4 mm2 łączące wszystkie części przewodzące
obce, znajdujące się w strefach1, 2, 3, ze sobą oraz przewodami ochronnymi.
W strefie 0 można stosować jedynie urządzenia zasilane napięciem o wartości
nie przekraczającej 12V. W strefach 1, 2, 3, nie wolno instalować urządzeń
rozdzielczych, sprzętu łączeniowego i puszek rozgałęźnych.
W strefie 3 można instalować gniazda, jeżeli są one:
- zasilane indywidualnie z transformatora, separacyjnego,
- zasilanie napięciem bardzo niskim nie większym niż 50 V w układzie SELV lub
PELV,
- zabezpieczone wyłącznikiem różnicowoprądowym o czułości 30 mA.
W poszczególnych strefach mogą być układane jedynie przewody niezbędne
do zasilania odbiorników znajdujących się w tych strefach. Przewody te powinny
posiadać izolacje wzmocnioną a przewody wielożyłowe zewnętrzną powlokę
izolacyjną. Dotyczy to przewodów instalowanych na ścianach oraz w ścianach i
stropach na głębokości do 5 cm.
Sprzęt i osprzęt powinny mieć stopień ochrony co najmniej:
- w strefie 0: IPX7
- w strefie 1: IPX5
- w strefie 2: IPX4
- w strefie 3: IPX1
- w łazienkach publicznych w strefach 2 i 3: IPX5

Jeśli chodzi o urządzenia elektryczne o napięciu 220V, 380V to mogą być
niektóre z nich instalowane w strefach przy założeniach:
- w strefie 1 można instalować jedynie podgrzewacze wody zainstalowane na stałe,
- w strefie 2 można instalować jedynie oprawy oświetleniowe II klasy ochronności
oraz podgrzewacze wody,
- we wszystkich strefach mogą być stosowane grzejniki instalowane w podłodze,
pod warunkiem pokrycia ich metalowa siatką lub blachą, objętą połączeniami
wyrównawczymi.
4. 5. Zaprojektowanie instalacji elektrycznej w mieszkaniu
Przy projektowaniu instalacji elektrycznej w mieszkaniu należy określić pewne
warunki wstępne, które można ująć w następujący sposób:
Należy określić zakres wykonania instalacji elektrycznej (np. instalacja
siłowa, oświetleniowa, w jednym projekcie część siłową i oświetleniową
instalacji.
Należy uzgodnić i dokonać zatwierdzenia przez Zakład energetyczny mocy
elektrycznej zapotrzebowanej i warunków zasilania energią elektryczną (typ
układu zasilania - w mieszkaniach zasilanie z sieci typu TN, jednorazowe
lub trójfazowe).
Znając zasady projektowania instalacji elektrycznej możemy przystąpić do tworzenia
dokumentacji technicznej w sposób następujący:
1. Dokonać podziału instalacji elektrycznej na obwody (narysować
odpowiedni schemat elektryczny). Należy ustalić, czy przewody mają być układane w rurkach izolacyjnych
pod tynkiem, czy też przewody układane na ścianie w tynku, czy też
przewody układane w listwach i kanałach instalacyjnych. Należy dobrać odpowiednie natężenie oświetlenia w poszczególnych
pomieszczeniach, stosując odpowiednie źródła światła (głównie żarówki
kompaktowe- energooszczędne do oświetlenia ogólnego o odpowiednim
strumieniu świetlnym i mocy elektrycznej oraz świetlówki i żarówki
halogenowe do oświetlenia miejscowego). Według przepisów wymagane
natężenie oświetlenia w miejscach pracy czytelniach, pokojach biurowych,
salach wykładowych wynosi 300-500 lx, na przykład w poczekalniach 100150 lx. Bardzo ważny jest odpowiedni dobór oprawy oświetleniowej (w
łazienkach oprawy wykonaniu szczelnym umieszczone w strefie 3) do
źródła światła. Oprawa zapewnia odpowiedni kąt rozsyłu światła i
nieodpowiednie jej ułożenie może wpłynąć na zmianę strumienia
świetlnego (jego zmniejszenie). Poza tym oprawy z żarówkami silnie
nagrzewają się w czasie świecenia, w związku, z czym na oprawach jest
podawana największa dopuszczalna moc żarówki. Jest żyrandol o mocy
zainstalowanych żarówek 150-300 W oraz dodatkowo w miejscach pracy
żarówki. Przeciętnym pokoju o powierzchni ok. 20m2 o białym suficie i
jasnych ścianach potrzebny jest żyrandol o mocy zainstalowanych żarówek
150- 300W oraz dodatkowo w miejscach pracy lampy przenośne z żarówką
o mocy 75 W. Do każdego wydzielonego obwodu należy zsumować moc pobieraną przez
odbiorniki, należące do każdego obwodu i obliczyć prąd obciążenia.
5. Każdy obwód należy zabezpieczyć przed przetężeniami bezpiecznikowymi
lub nadmiarowym wyłącznikiem instalacyjnym o prądzie znamionowym
najbliższym większym od prądu obciążenia obwodu (dobieramy
zabezpieczenie z odpowiednich tabel, wartości znamionowe prądów tych

zabezpieczeń gwarantuje szybkie ich zadziałanie w razie zwarcia
doziemnego i pełnią funkcję ochrony przeciwporażeniowej). Korzystając z tej samej tabeli dla danego zabezpieczenia dobieramy
wymagany przekrój przewodów dla każdego obwodu. Jeśli długość jakiegoś obwodu przekracza 15 m obliczamy potrzebny
większy przekrój przewodu niż to podano w tabeli ze względu na
dopuszczalny spadek napięcia.
8. Na schemacie elektrycznym na każdym obwodzie zaznaczamy typ i
przekrój przewodów, a także żył, oraz prądy znamionowe zabezpieczeń.
9. Rysujemy plan mieszkania w odpowiedniej skali nanosząc instalacje
elektryczną stosując odpowiednie symbole.
10. Sporządzamy opis techniczny wraz ze szczegółowym zestawieniem
zastosowanych przewodów, zabezpieczeń opraw oświetleniowych, źródeł
światła łączników, gniazd wtyczkowych, osprzętu elektroinstalacyjnego i
innych elementów jak np. rurek izolacyjnych, jeśli były zastosowane.
Przykład planu instalacji elektrycznej w mieszkaniu przedstawia poniższy
rysunek.
Ochrona przepięciowa
ZEWNĘTRZA OCHRONA ODGROMOWA
Zewnętrzną ochronę odgromową tworzą przewody lub przewodzące elementy
konstrukcji budynku, których zadaniem jest odprowadzanie prądu piorunowego
od punktu uderzenia do ziemi. Prawidłowo wykonana instalacja odgromowa
chroni obiekty budowlane przed pożarem oraz uszkodzeniami mechanicznymi
. Obecnie jej zadaniem jest również ograniczenie wartości impulsowego pola
elektromagnetycznego wewnątrz obiektów budowlanych.

WEWNĘTRZA OCHRONA ODGROMOWA
Zadaniem wewnętrznej ochrony odgromowej jest ograniczenie poziomu
przepięć dochodzących do poszczególnych urządzeń. Wymaga to rozwiązania
szeregu problemów dotyczących zasad:
o Doprowadzenia przewodzących instalacji do obiektów budowlanych
o Układania przewodów wewnątrz obiektu
o Uziemienia
o Doboru i właściwego instalowania elementów i układów ochrony
przeciwprzepięciowej

KLASY OCHRONY PRZEPIĘCIOWEJ

o (B)-odgromniki stosowane są w miejscach doprowadzenia przewodów
sieci elektroenergetycznej do obiektu budowlanego posiadającego
instalacje odgromową. Ich zadaniem jest ochrona odgromowa i
wyrównanie potencjałów.
o (C)-ograniczniki przepięć instalowane w miejscach rozgałęzienia się
instalacji w budynku(rozdzielnice piętrowe, oddziałowe itp. )
o (D)-ograniczniki przepięć instalowane w gniazdach lub bezpośrednio w
chronionych urządzeniach
KLASY WEDŁUG NORMY PN-93/E-05009/443

Dobór zabezpieczeń

Podział
ograniczników
przepięć na klasy

Miejsce
zainstalowania

Poziom
ochrony

Obciążalno
ść prądowa

A- odgromniki

-nie wymaga ochrony
przed bezpośrednim
kontaktem
-może być przeciążony lub
zniszczony podczas
bezpośredniego uderzenia
pioruna

Zgodnie z
IEC99.

5kv

stosowane w
niskonapięciowyc
h napowietrznych
liniach
elektroenergetycz

nych

-wysoka wytrzymałość
izolacji nawet w
niekorzystnych warunkach
atmosferycznych

B- odgromniki

-wymaga ochrony

do ochrony przed
piorunowym wg
DIN VDE0185,
w IV kategorii
przepięciowej wg
IEC664 oraz PN93/e--05009/443

-nie występuje ryzyko
uszkodzenia lub
zapłonu gdy
obciążymy do
wymaganego zakresu

C ograniczniki
przepięć wg

DIN VDE0100 w
II kategorii
przepięciowej
wgIEC664 oraz
PN-93/E05009/443

D ograniczniki
przepięć
przeznaczone do
montowania w
gniazdach
wtykowych lub
puszkach II
kategoria
przepięciowa wg
EC664 oraz PN93/e-05009/443

&amp; lt; 4kV

Prądy
udarowe
100ka(10/3
50)

&amp; lt; 1. 5_2. 5kV

Od 5kv do
15kv
kształt(8/20
)

&amp; lt; 1_1. 5kV

Od 1. 5ka
do 5kv
kształt
(8/20)

-wymaga ochrony
Typowe warianty systemu ochrony:
o układ jednostopniowy - w niewielkich obiektach bez instalacji
piorunochronej (tylko układ ograniczników klasy c- drugi stopień
ochrony) lub w przypadku ochrony urządzeń o odporności udarowej
6kv instalowanych obiektach posiadających instalacje piorunochronną
(tylko układ odgromników tworzących pierwszy stopień ochrony
). Zadaniem odgromników jest wyrównywanie potencjałów podczas

wyładowania w budynek oraz ograniczenie przepięć atmosferycznych
i łączeniowych.
o Układ wielostopniowy -typowy układ ochronny stosowany w
obiektach posiadających instalacje piorunochronną. Zadaniem
ograniczników drugiego stopnia, jest ograniczenie udarów
przepuszczonych przez odgromniki.
ZALECANE UKŁADY POŁĄCZEŃ w zależności od systemu
połączeń sieci wprowadzanej do obiektu
Rysunki

BEZPIECZNIKI

PRZEKRÓJ

F1, F2, F3

A2

A3

Gl/gG
Gl/gG

10mm2
16mm2
25mm2
35mm2
MINIMALNE PRZEKROJE PRZEWODÓW
SPIS TREŚCI